روانشناسی سالمندان بر جنبه‌های بیولوژیکی و روانشناختی روند طبیعی پیری، تأثیر روانشناسی بیماری‌های جسمی حاد و مزمن و جنبه‌های روانی-اجتماعی آسیب‌شناسی اختلالات روانپزشکی اولیه در سنین پیری و سالمندی تأکید دارد. این شاخه از روانشناسی تلاش می‌کند تا از طریق معاینه و درمان بیماری‌های روانی و شرایط جسمانی که در جمعیت‌های سالمند شایع است، بهترین کیفیت زندگی ممکن را به افراد سالمند ارائه دهد.
روانشناسی سالمندان چیست؟
روانشناسی سالمندان با بررسی فرایند پیری و تأثیراتی که روی ذهن و جسم و حتی در برخی از موارد روابط اجتماعی فرد در این دوران می‌گذارد به نتایج مهمی می‌رسند. این شاخه از روانشناسی بر سلامت روان و آسایش سالمندان تمرکز دارد. این شامل جنبه‌های بیولوژیکی، روانی و اجتماعی پیری است.
روانشناسی سالمندان مبتنی بر مطالعه عملکردهای ذهنی با افزایش سن است. این رشته شامل تشخیص، درمان و مدیریت زمینه‌هایی مانند افسردگی، زوال عقل و بیماری آلزایمر است. روانشناسی سالمندی حرفه ای تخصص است که از دانش و تکنیک های روانشناختی برای درک و کمک به سالمندان و خانواده هایشان استفاده می‌کند تا بتوانند بر چالش های این دوران غلبه کنند.
روانشناسی سالمندان چه نقش مهمی ایفا می‌کند؟
روانشناسی سالمندان نقش مهمی در سلامت افراد سالمند ایفا می‌کند. این شاخه از روانشناسی به سالمندان کمک می‌کند تا از بیماری‌هایی که از نظر روحی و جسمی آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد بهبود یابند. به‌عنوان مثال، در بیماری آلزایمر، تخریب و مرگ سلول‌های عصبی منجر به مشکلات شناختی و عاطفی مانند از دست دادن حافظه، تغییرات و مشکلات شخصیتی و دشواری در انجام فعالیت‌های روزانه می‌شود.
در نتیجه بسیاری از افراد مبتلا به آلزایمر بین دو دوران گیر می‌افتند، یکی از نظر فیزیکی در زمان حال و دیگری در گذشته و خاطرات خود زندگی می‌کند. این بدان معنی است که سالمندان کاملاً از اینکه چه کسی هستند، کجا زندگی می‌کنند و آنچه در اطراف آنها اتفاق می‌افتد آگاه نیستند.
یکی از مهم‌ترین نقش‌های روانشناسی سالمندی، ترکیب روش‌های درمانی مورد استفاده در مشاوره بالینی در درمان بیماری آلزایمر است. این درمان‌ها شامل روان‌درمانی، رفتار درمانی هیجانی‌منطقی (REBT) ، درمان شناختی رفتاری (CBT) و تکنیک‌های آرام سازی (RT) است.
متخصص روانشناس سالمندان کیست؟
روانشناس سالمندان یک روانشناس بالینی حرفه‌ای است که در مطالعه و درمان مشکلات روانی، عاطفی و اجتماعی که با افزایش سن به وجود می‌آیند، تخصص دارد. متخصصان روانشناسی سالمند فقط توجه خود را بر روی نیازهای سالمندان متمرکز می‌کنند.
متخصصان روانشناس سالمندان با مشکلات خاصی که سالمندان با آن مواجه هستند، سروکار دارند. ظهور و رشد این تخصص‌ها نشان دهنده مشارکت روزافزون روانشناسان در ارائه خدمات مستقیم به سالمندان است. اغلب روانشناسان سالمندان دارای مدرک دکترای روانشناسی هستند.
هدف روانشناس، مشاهده چگونگی تأثیر فرآیند عصبی و فیزیولوژیکی مغز سالمندان بر رفتارهای آنها در زندگی روزمره است. هنگامی که یک روانشناس در زمینه سالمندان تخصص دارد، برای بهبود عملکردهای مغزی و ذهنی مراقبت می‌کند.
مشاورانی که در روانشناسی سالمندان تخصص دارند با افراد سالمند برای کاهش علائم زیر همراهی می‌کنند و به آنها کمک می‌نمایند:
این علائم عبارت است از:
⦁ افسردگی
⦁ اضطراب
⦁ از دست دادن حافظه/ بیماری آلزایمر
⦁ زوال عقل
⦁ بیماری پارکینسون
⦁ تنهایی .
روانشناسی سالمندان چه تفاوتی با روانپزشکی سالمندان دارد؟
الف) روانشناسی سالمندان
روانشناسی سالمندی مبتنی بر مطالعه عملکردهای ذهنی با افزایش سن است. هدف روانشناس مشاهده چگونگی تأثیر فرآیند عصبی و فیزیولوژیکی مغز سالمندان بر رفتارهای آنها در زندگی روزمره است. هنگامی که یک روانشناس در زمینه سالمندان تخصص دارد، برای بهبود عملکردهای مغزی مراقبت می‌کند.
ب) روانپزشکی سالمندان
روانپزشکی سالمندان یکی از فوق تخصص‌های روانپزشکی است که به تحقیق، تشخیص و درمان اختلالات روانی در مراحل بعدی زندگی می پردازد. این رشته شامل تشخیص، درمان و مدیریت زمینه هایی مانند افسردگی، زوال عقل و بیماری آلزایمر است. روانپزشک سالمندان نیز یک پزشک مجاز است که می‌تواند برای بیماران سالمند دارو تجویز کند.
در روانشناسی سالمند عوامل خطر چیست؟
طیف عواملی که باعث ایجاد مشکلات روانی در سالمندان می شود بسیار متفاوت است. بیماری‌های مزمن به ویژه آنهایی که منشا قلبی و عروقی دارند ( فشار خون، سکته مغزی و بیماری های عروق کرونر) ممکن است روی سیستم مغز اثر بگذارند و در نتیجه باعث ایجاد اختلالات شناختی و مشکلات ذهنی شوند. بستری شدن در بیمارستان و هر گونه تغییر محیطی می‌تواند تاثیر منفی روی سلامت روانی سالمندان داشته باشد.
ترس از افزایش سن ، انزوای اجتماعی، دوران بازنشستگی ، کاهش درآمد مالی و از دست دادن خانواده عوامل بسیار مهمی هستند که کنار آمدن با آنها ممکن است باعث ایجاد اختلالات روانی شدید یا افسردگی و اضطراب شوند.
بی‌خوابی اغلب یک عامل نادیده گرفته شده در افسردگی دورن سالمندی است. اثرات کم‌خوابی کاهش تحمل گلوکز، افزایش سطح کورتیزول در شب و افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک است. کیفیت خواب در سنین بالا به اندازه مدت زمان خواب برای جلوگیری از کمبود خواب مهم است.
روانشناسی سالمندان چه اهمیتی دارد؟
⦁ روانشناسی سالمندان ازاین‌جهت اهمیت دارد است که به افراد کمک می‌کند سلامت روانی و رفاه بخش بزرگ و روبه‌رشدی از جمعیت را درک کنند.
⦁ روانشناسی سالمندان می‌تواند به افراد سالمند و مراقبان آنها کمک کند تا با این مسائل کنار بیایند و بهزیستی آنها را افزایش دهند.
⦁ روانشناسی سالمندان همچنین می‌تواند به جامعه و سیاست‌گذاران کمک کند تا خدمت‌ها و سیاست‌هایی را طراحی و اجرا کنند که پاسخگوی نیازها و ترجیح‌های سالمندان باشد، مانند مراقبت‌های بهداشتی، مسکن، حمل‌ونقل، آموزش و حمایت اجتماعی.
⦁ با به‌کارگیری دانش و مهارت‌های روانشناختی در مسائل مربوط به سالمندی، روانشناسی سالمندان می‌تواند به ارتقای سالمندی سالم و موفق برای افراد و جوامع کمک کند.
⦁ وجود افسردگی، اختلالات سلامت روان، اضطراب و بیماری‌های مزمن مرتبط با این دوران حاکی از این است که سالمندان به مراقبت‌های روانی زیادی احتیاج دارند. روانشناسان، سالمندان را تشویق می‌کند تا با انواع اختلالات، چالش‌ها و نگرانی‌های مرتبط با این دوران مانند بازنشستگی به خوبی کنار بیایند.
⦁ سالمندان، خانواده‌ها و مراقبان آنها می‌توانند از خدمات روان‌درمانی و مشاوره از روانشناسان سالمندان برای مدیریت بهتر زندگی خود در این دوران بهره‌مند شوند.
مشکلات روانشناختی در افراد سالمند چیست؟
با افزایش سن و پیر شدن، دیدن تغییرات فیزیکی و روانی مسئله غیر طبیعی نیست. اما مشکلاتی مانند آلزایمر و فراموشی، اضطراب مداوم و یا سایر مسائل روانشناختی در سن پیری امری طبیعی نیست و می‌تواند نشانه یک اختلال روانشناختی جدی‌تر باشد. که در صورت ابتلا باید حتما تحت نظر روانشناس سالمندی قرار گیرند.
از شایع‌ترین مشکلات افراد سالمند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
⦁ تغییر قابل‌توجه در اشتها، سطح انرژی و خلق و خو
⦁ احساسات منفی و دشوار بودن جذب احساسات مثبت
⦁ بی خوابی و یا خواب زیاد
⦁ ناامید بودن، غم یا افکار خودکشی
⦁ تمایل به مصرف مواد مخدر یا الکل
⦁ احساس بی‌قراری یا مشکل در تمرکز
⦁ افزایش احساس ترس یا نگرانی
⦁ از دست دادن حافظه کوتاه مدت
⦁ عصبانیت، خلق تحریک پذیر و پرخاشگری
⦁ تمایلات به وسواس فکری عملی
⦁ رفتارهای غیر معمول نسبت به دیگران
⦁ رفتار یا افکاری که به خانواده، فرصت‌های اجتماعی و کار تاثیرگذار است
⦁ مسائل مداوم در هضم غذا، درد یا سردرد که با سایر بیماری‌ها مرتبط نیست
⦁ مشکل در نظافت و مراقبت از منزل
⦁ مشکل در مدیریت امور مالی یا کارهایی که شامل اعداد است.
روانشناسان سالمندی چگونه مسائل سالمندان را ارزیابی می‌کنند؟
⦁ ارزیابی:
با توجه به اینکه غالب سالمندان مشکلات روانی و جسمی پیچیده‌ای دارند، خانواده‌ها برای ارزیابی روانشناختی سالمند به روانشناس مراجعه می‌کنند. روانشناسان تخصص لازم برای ارزیابی و تمایز بین اختلالاتی مانند زوال‌عقل، افسردگی، اضطراب، هذیان، عوارض جانبی داروها و … را دارند. حتی وکیلان برای تعیین اینکه آیا فرد سالمند ظرفیت اداره امور خود را دارد یا خیر را به روانشناس مراجعه می‌کند.
⦁ رفتار:
روانشناسان از مداخلات روانشناختی از جمله درمان‌های مختلف، برای کمک به سالمندان برای مقابله با اختلالات سلامت روان و استرس‌های اواخر زندگی استفاده می‌کنند. رایج‌ترین مداخلات روانشناختی شامل روان‌درمانی شناختی- رفتاری، روان‌درمانی بین‌فردی و روان‌درمانی پویشی است.
اصلاح رفتار و استراتژی‌های مدیریت بیماری، تکنیک‌های آموزش شناختی و اصلاح محیطی نشان داده است که مداخلات روانشناختی به تنهایی یا همراه با داروهای روانپزشکی در درمان بسیاری از اختلالات سلامت روان موثر است. در دسترس بودن درمان‌های غیر دارویی برای مشکلات سلامت روان اهمیت و کاربرد بسیار زیادی دارد.
⦁ مراقبت:
نقش مراقبت از سالمندان همانقدر که می‌تواند مفید واقع شود می‌تواند بسیار استرس‌زا و آزاردهنده برای سالمندان باشند. مخصوصا اگر مراقب، فردی غیر از اعضای خانواده سالمند باشد. روانشناسان کمک می‌کنند که اعضای خانواده بیشتر و بهتر با نیازهای عاطفی خویشاوند سالمند خود آشنا شوند و راه مقابله با آسیب‌های جسمی و روانی که در سالمند وجود دارد را نشان می‌دهند.
⦁ مدیریت بیماری‌های مزمن:
روانشناسان به افراد سالمند کمک می کنند تا چندین بیماری مزمن پزشکی را که اغلب با پیری همراه است مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و آرتریت مدیریت کنند. هدف از چنین مدیریت و اقداماتی جلوگیری از ناتوانی بیش از حد و بستری شدن در بیمارستان است. روانشناسان با کارهایی مثل افزایش فعالیت بدنی سالمند، بیوفیدبک، تغذیه و تکنیک‌های کاهش استرس به سالمندان کمک می‌کنند.
⦁ سو مصرف مواد:
برخی از افراد سالمند اعتیاد به برخی از داروها مثل داروهای اضطراب دارند و برای کاهش و قطع دارو به کمک روانشناسان نیاز دارند. ترک الکل هم یکی از مواردی است که باید به آن حتما توجه شود. حتما باید سالمندان الکل خوردن را برای سلامتی جسمی و روحی‌شان ترک کنند.
روانشناسی سالمندی برای چه کسانی مفید است؟
هر سالمندی می‌تواند از خدمات روان‌درمانی سالمندان استفاده کند. به عنوان یک سالمند، شما یا شخصی که می‌شناسید ممکن است به این خدمات نیاز داشته باشید. برای تشخیص این موضوع، به نشانه‌های ذهن و بدن خود توجه کنید. با بیماری‌های مزمن، زوال عقل و آلزایمر، افسردگی و اضطراب در دوران پیری آشنا شوید.
خطر ابتلا به بیماری روانی در هر مرحله از زندگی فرد وجود دارد. سالمندان ممکن است استرس بیشتری نسبت به بقیه افراد جامعه تجربه کنند. به عنوان مثال، کاهش تحرک، دردهای مزمن، ناتوانی یا سایر مشکلات ناشی از بیماری‌های دیگر مانند مرگ عزیزان و کاهش درآمد به دلیل بازنشستگی، همگی از دلایل استرس در سالمندان هستند.
سلامت روان در دوران سالمندی بسیار مهم است، زیرا سلامت روانی سالمندان بر سلامت جسمانی تأثیر زیادی دارد. برای مثال، افراد سالمند‌تر مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی بیشتر از افراد سالمند سالم دچار افسردگی می‌شوند. علاوه بر این، افسردگی در سالمندان در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به بیماری‌های دیگری از جمله خودکشی شود.
چگونه یک روانپزشک سالمندان پیدا کنیم؟
روانشناسان سالمندان متخصصان مراقبت‌های بهداشتی هستند که در درمان طیف گسترده‌ای از مسائل مربوط به سلامت روان که با افزایش سن افراد ایجاد می شود، تخصص دارند.
روانشناسان سالمندان متخصصانی هستند که بر درمان افراد سالمند تمرکز می‌کنند. آنها به افراد کمک می‌کنند تا با استرس کنار بیایند، به اختلالات سلامت روان رسیدگی کنند، و انتقال‌ها را در زندگی خود مدیریت کنند – برای مثال، از خانه به مرکز پرستاری.
اولویت‌های شما برای یافتن پزشک برای والدین سالخورده‌تان باید یافتن متخصصی باشد که توانایی، دانش و تجربه برای درمان وضعیت والدین سالخورده شما را داشته باشد.
روانشناس سالمندان می‌تواند به بحث و درمان مسائل فیزیکی، عاطفی و شناختی مرتبط با افراد سالمند کمک کند.
برای حمایت از سلامت و رفاه کلی افراد سالمند، مهم است که به سلامت روان نیز توجه داشته باشید، همانطور که به سلامت جسمی می‌پردازید. شما می‌خواهید عزیزان سالخورده خود را با یک تیم پشتیبانی اجتماعی اختصاصی احاطه کنید. این می‌تواند شامل اعضای خانواده، مراقبان و متخصصان سلامت روان باشد.
روانشناسی سالمندی عاملی موثر در سلامت روان
روانشناسی سالمندان شاخه‌ای مهم است که به مطالعه سلامت روانی و بررسی روند سالمندی می‌پردازد. برای افراد سالمند، جامعه و بستگان آنها می‌توانند از خدمات روانشناسی سالمندی بهره‌مند شوند.
درک اختلالات روانی در افراد سالمند هر روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. حل مشکلات روانی سالمندان، شناخت نیازهای روانی سالمندان و اقدام برای رفع آنها را تشویق می‌کند. بیماری های روانی در سالمندان در نهایت بر بدن آنها تأثیر می‌گذارد بنابراین شناخت روانشناسی سالمندان می‌تواند منجر به مداخلات موثر در سلامت روان سالمندان برای جلوگیری از بروز بیماری های جسمی شود.
هیچ کس، صرف نظر از سن، نباید به تنهایی با مسائل مربوط به سلامت روان مقابله کند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان از دست دادن حافظه، سردرگمی، توهم، از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها یا تعاملات اجتماعی، اختلالات خواب، یا هر تعداد دیگری از علائم خلقی، ذهنی یا روانی را تجربه می‌کنید، مهم است که به دنبال مراقبت‌های حرفه‌ای باشید.
کلینیک تخصصی روانشناختی آریاز با در اختیار داشتن تیم تخصصی مجرب در خدمت مراجعان عزیز می‌باشد.
برای دریافت مشاوره به قسمت مشاوران مرکز مراجعه کرده یا با شماره تلفن‌های کلینیک در تماس باشید.
نیلوفر علی‌بیگی
منبع:
Sheppard, S. (December 16, 2022). What Is Geriatric Psychiatry?. Taken from the link: https://www.verywellmind.com/what-is-geriatric-psychiatry-5211943
Anwar, B. (Jan 31, 2022). What is Geriatric psychology?. Taken from the link: https://psychologieindia.com/what-is-geriatric-psychology/
