زوال عقل یک اصطلاح کلی است که علائم چندوجهی زوال شناختی را توصیف می‌کند. داشتن درک بهتر از زوال عقل به شناسایی به موقع کمک می‌کند. تشخیص زودهنگام به شما کمک می‌کند تا اطلاعات، درمان و پشتیبانی را به دست آورید. درمان ممکن است بسته به نوع زوال عقل تشخیص داده شده متفاوت باشد.
زوال عقل چیست؟
زوال عقل یک اصطلاح کلی است که گروهی از علائم را توصیف می‌کند که منجر به از دست دادن تدریجی حافظه و عملکرد شناختی می‌شود. درحالیکه خطر زوال عقل با افزایش سن، افزایش می‌یابد، زوال عقل بخشی طبیعی از پیری نیست. پیری طبیعی ممکن است شامل کم بینایی، اختلال در شنوایی، ضعیف شدن ماهیچه‌ها و حتی نقص‌های جزئی حافظه باشد. با این حال، افزایش سن به این معنا نیست که فرد دچار زوال عقل می‌شود. برای شناسایی زوال عقل، دانستن عوامل خطر و علائم هشداردهنده، آگاهی را برای تشخیص زودهنگام افزایش می‌دهد.
پنج عامل خطر برای زوال عقل
- افزایش سن: خطر ابتلا به زوال عقل از سنین 65 تا 90 سال هر پنج سال دو برابر می‌شود، اگرچه علائم زوال عقل می‌تواند در افراد زیر 60 سال نیز ظاهر شود.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر بیولوژیکی با تشخیص وجود داشته باشد، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به زوال عقل است.
- نژاد/قومیت: آمار نشان می‌دهد که آفریقایی-آمریکایی‌های مسن‌تر و اسپانیایی‌تبارها بیشتر در معرض خطر زوال عقل هستند.
- سلامت قلب و عروق: فشار خون بالا، کلسترول بالا و سیگار کشیدن باعث افزایش خطر زوال عقل می‌شود.
- آسیب مغزی: اگر فردی در گذشته آسیب مغزی شدیدی داشته باشد، خطر ابتلا به زوال عقل افزایش می‌یابد.
ده علامت هشداردهنده زوال عقل
- از دست دادن حافظه و سردرگمی که بر فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد.
- مشکل جدید در خواندن، نوشتن، یا حل مسائل روزمره.
- مشکل در انجام کارهای روزمره و آشنا (یعنی تهیه یک وعده غذایی).
- انحراف در زمان یا مکان (گم شدن در مکان قبلی آشنا).
- مشکل در تصاویر بصری یا اطلاعات مکانی (به عنوان مثال، افزایش سقوط، مشکل در رانندگی).
- مشکل در یافتن “کلمات مناسب” یا استفاده از کلمات غیر معمول.
- قرار دادن اشیا به اشتباه و ناتوانی در «پیگیری مجدد مراحل».
- تکرار داستان یا سوال.
- از دست دادن توجه به احساسات افراد یا رفتار تکانشی.
- تغییرات شخصیتی یا خلقی (مانند کناره‌گیری از فعالیت‌ها، بی‌تفاوتی، اختلال در قضاوت).
اگر در مورد فردی با یک یا چند مورد از این علائم نگرانی وجود دارد، باید با پزشک خود تماس بگیرد. تست‌های غربالگری شناخت، حافظه، توجه و حل مسئله را ارزیابی می‌کند. معاینه فیزیکی، آزمایشات آزمایشگاهی و تصویربرداری تشخیصی مانند CT (توموگرافی کامپیوتری) یا MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) ممکن است علت را شناسایی کند.
اگر دلیل آن زوال عقل باشد، درمان برای مدیریت علائم یا کاهش سرعت پیشرفت بیماری ممکن است. درمان ممکن است شامل داروها و درمان‌های غیردارویی مانند مشاوره توسط یک درمانگر باشد. زوال شناختی نیز می‌تواند ناشی از یک علت قابل درمان باشد و ممکن است برگشت پذیر باشد. شرایطی مانند افسردگی، اختلالات متابولیک یا واکنش‌های نامطلوب دارویی می‌توانند به عنوان یک اختلال شناختی ظاهر شوند اما ممکن است قابل ترمیم باشند.
شایع‌ترین انواع زوال عقل
- بیماری آلزایمر. آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است که مسئول 60 تا 80 درصد موارد است و در حال حاضر هیچ درمان شناخته شده‌ای وجود ندارد.
تجمع پلاک‌های پروتئینی به نام بتا آمیلوئید بین سلول‌های عصبی یکی از ویژگی‌های مسئول است. این پلاک در هنگام خواب در یک فرد سالم به خودی خود پاک می‌شود. پروتئین دیگری به نام تاو با گره خوردن درون نورون‌ها ایجاد می‌شود. تجمع این دو پروتئین باعث اختلال در هدایت عصبی و اختلال در حافظه و عملکرد می‌شود.
- دمانس عروقی. دمانس عروقی در حدود 10 درصد از تمام دمانس‌ها رخ می‌دهد. بیماری عروقی می‌تواند در طول زمان باعث آسیب به مناطق کوچک شود یا شروع ناگهانی داشته باشد. تصویربرداری تشخیصی ممکن است تشخیص زوال عقل عروقی را با آشکار کردن مناطقی از گردش خون مختل که به بافت مغز آسیب می‌رساند، تایید کند. درمان فشار خون، دیابت و کلسترول بالا توسط پزشک ممکن است از آسیب بیشتر عروقی جلوگیری کند.
- دمانس مختلط. دمانس مختلط ترکیبی از دو یا چند نوع است که به طور همزمان رخ می‌دهد و اغلب در افراد بالای 75 سال دیده می‌شود. انواع رایج زوال عقل مختلط آلزایمر همراه با دمانس عروقی است. ترکیب دیگر آلزایمر و زوال عقل بدن لِوی است. افرادی که مبتلا به زوال عقل مختلط تشخیص داده می‌شوند، با علائم ویژگی بیش از یک نوع ظاهر می‌شوند. بنابراین، ارزیابی و درمان توسط پزشک، بر اساس تشخیص، روند درمان را تعیین می‌کند.
- زوال عقل با بدن‌های لِوی. رسوبات غیرطبیعی پروتئین به نام «جسم لِوی» باعث این نوع زوال عقل پیشرونده می‌شود. پروتئین بدن Lewy در سلول‌های عصبی ایجاد می‌شود و انتقال‌دهنده عصبی دوپامین را مختل می‌کند. این اختلال باعث نوسانات حافظه، توهم و اختلال در کنترل حرکتی می‌شود. این دومین نوع شایع زوال عقل پس از آلزایمر است که تخمین زده می‌شود. افرادی که مبتلا به بیماری پارکینسون و اختلال خواب REM تشخیص داده می‌شوند، در معرض خطر بیشتری از زوال عقل لوی بادی هستند. حوادث در مردان شایع‌تر است و هیچ درمان شناخته شده‌ای وجود ندارد. درمان با مهارکننده‌های کولین استراز برای کند کردن پیشرفت ممکن است همراه با سایر داروها برای مدیریت علائم مفید باشد. مشاوره با یک پزشک بهترین روش درمانی را تعیین می‌کند.
- فراموشی پیشانی گیجگاهی. زوال عقل فرونتوتمپورال (FTD) نوعی زوال عقل در بزرگسالان جوان بین 40 تا 65 سال است. سلول‌های عصبی آسیب دیده در لوب‌های پیشانی و تمپورال مغز قرار دارند. علائم پیشانی شامل رفتارهای نامناسب اجتماعی مانند دزدی، فحش دادن، اختلال در قضاوت یا رفتار جنسی است. تغییرات لوب گیجگاهی به عنوان انواع آفازی مرتبط با صحبت کردن یا درک کردن ظاهر می‌شود. هیچ درمان شناخته شده‌ای وجود ندارد. مهارکننده‌های کولین استراز برای این نوع زوال عقل مفید نیستند و گاهی علائم را بدتر می‌کنند. تشخیص دقیق توسط پزشک بهترین روش درمانی را تعیین می‌کند.
ذهن یک فرد مبتلا به زوال عقل
فردی که دچار زوال عقل است ممکن است کنترل کمتری بر احساسات خود نشان دهد. این احساسات یا بیان آنها (علائم) مسیر درمان را تعیین می‌کند. برای مثال، پرخاشگری ممکن است نیاز به مداخلات فوری مانند بستری شدن در بیمارستان داشته باشد، در حالیکه احساس افسردگی جزئی را می‌توان در خانه با درمان مدیریت کرد.
بسته به نوع زوال عقل، فرد احساسات متفاوتی را تجربه خواهد کرد. به عنوان مثال، در مراحل اولیه زوال عقل، فردی که به بیماری احتمالی آلزایمر مبتلا است، ممکن است علائم افسردگی یا گیجی را نشان دهد.
علاوه بر این، آنها ممکن است کمتر به ظاهر یا روابط اجتماعی خود اهمیت دهند (بی تفاوتی) و اختلالات خواب را تجربه کنند.
در مراحل بعدی بیماری، فرد ممکن است آشفته شود یا دچار هذیان/توهم شود. اگر فرد تشخیص بیماری پارکینسون را دریافت کرده باشد، توهمات خیلی زودتر در جریان بیماری رخ می دهد. فرد مبتلا به بیماری پارکینسون اغلب دارای اضطراب و افسردگی است و بد می‌خوابد. این تغییرات عاطفی در بیماران مبتلا به زوال عقل بدن لوی نیز مشاهده می‌شود.
راه‌هایی برای کمک به فرد مبتلا به زوال عقل
- یک رابطه قوی بین اعضای خانواده و عزیزان مبتلا به زوال عقل به مقابله با این تغییرات حافظه کمک می‌کند. ممکن است فردی که به زوال عقل مبتلا است در مورد دنیایی صحبت کند که برای شما ناشناخته است، به عنوان مثال، زمانیکه آنها کودک بودند، یا زمانی که قبل از ازدواج با شما کار می‌کردند. برخورد با این موقعیت با کنجکاوی، مثبت اندیشی و مهربانی معمولاً به مقابله با بیماران و خانواده آنها کمک می‌کند.
- مفیدترین فعالیت‌ها برای آرام کردن عزیزان مبتلا به زوال عقل:
- تمرینات تنفسی؛
- آرامش؛
- موسیقی درمانی؛
اگر پیش‌بینی می‌کنید که افراد مبتلا به زوال عقل پرخاشگر می‌شوند و به اطرافیانشان آسیب می‌رسانند، فوراً به دنبال کمک باشید. متخصص مغز و اعصاب شما می‌تواند داروهای ضد روان‌پریشی را برای کاهش پرخاشگری تجویز کند. از پرستار یا مدیر مراقبت خود در مورد راه‌های بهبود خلق و خو و تعاملات اجتماعی کلی برای عزیزان مبتلا به زوال عقل بپرسید. با کمک خانواده، افراد مبتلا به زوال عقل می‌توانند از زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی خود لذت ببرند.
نیلوفر علی بیگی
منابع:
Valentine, K. (January 25, 2023). Alzheimer’s vs. Dementia: Are They the Same Thing?. Taken from the link: https://healthnews.com/health-conditions/alzheimers-dementia/alzheimers-vs-dementia-are-they-the-same-thing/
Karve, S. (March 14, 2023). How Does a Person With Dementia Feel?. Taken from the link: https://healthnews.com/health-conditions/alzheimers-dementia/how-does-a-person-with-dementia-feel/
