ترایپوفوبیا یا فوبیاي حفره نوعی فوبیای خاص است که شامل بیزاری یا ترس غیرمنطقی از سوراخ‌های ریز، برجستگی‌ها یا الگوهای کوچک است. افراد مبتلا به این فوبیا وقتی سوراخ‌های ریز را می‌بینند دچار ترس شدید، حالت تهوع، خارش، تعریق، لرز و حتی حملات پانیک می‌شوند.
ترایپوفوبیا چیست؟
اگرچه ترایپوفوبیا معمولا «ترس از سوراخ های ریز» توصیف می‌شود، ترس از برآمدگی‌ها یا الگوهای ریز دیگری که به‌دقت در کنار هم قرار گرفته‌اند نیز جزو همین فوبیا محسوب می‌شوند. تریپوفوبیا با دیدن الگوهایی با تعداد زیادی حفره باعث ایجاد احساس انزجار یا ترس می‌شود.
آفتابگردان، لانه زنبوری، اسفنج و میوه‌های دانه دار می‌توانند این واکنش را ایجاد کنند. تریپوفوبیا نوعی اختلال اضطرابی است. بیشتر مردم ترس واقعی از سوراخ ها ندارند.
محرک‌های تریپوفوبیا چیست؟
در ترایپوفوبیا، هر چه یک فرد به یک جسم حفره یا تصویر نزدیکتر باشد، احتمال بیشتری دارد که واکنش نامطلوبی به آن داشته باشد. هنوز تحقیقات زیادی درباره ترایپوفوبیا انجام نشده است. طبق تحقیقات محدود فعلی، برخی از محرک‌های این فوبیا عبارت‌اند از:
- پنیر سوراخ‌دار؛
- پلاستیک حباب‌دار بسته‌بندی؛
- حباب؛
- مرجان دریایی؛
- میوه‌هایی با دانه‌های کوچک مانند توت‌فرنگی، تمشک، پاپایا و کیوی؛
- پوست مار، مارمولک، قورباغه و سایر خزندگان؛
- سوراخ‌های روی گوشت فاسد؛
- سوراخ یا برجستگی روی گوشت؛
- طرح لانه‌زنبوری؛
- چشم حشرات؛
- غلاف نیلوفر آبی؛
- آفتابگردان؛
- اسفنج دریایی؛
- کف کفش؛
- حشرات و زنبورها؛
- الگوهای دست‌ساز انسان نیز می‌توانند باعث تحریک ترایپوفوبیا شوند.
تریپوفوبیا چقدر شایع است؟
برخی از مطالعات نشان می دهد که 17٪ از کودکان و بزرگسالان (حدود یک نفر از هر شش نفر) درجاتی از تریپوفوبیا دارند. این یک اختلال نسبتاً جدید است که اولین بار در سال 2005 نامگذاری شد.
ترس یکی از علائم شایع این فوبیاست، اما نفرت هم یکی از احساساتی است که فرد مبتلا در مواجهه با عوامل محرک دچارش می‌شود. ترایپوفوبیا به‌شدت دیداری است. فرد دچار این فوبیا با دیدن تصاویر محرک، چه دیجیتال و چه چاپی، احساس تنفر یا اضطراب می‌کند.
درباره اینکه آیا ترایپوفوبیا بیماری واقعی است یا خیر، اختلاف‌نظرهایی میان محققان وجود دارد. گزارش‌های اولیه ترایپوفوبیا اولین بار در سال ۲۰۰۵ در انجمنی اینترنتی مطرح شدند، اما در پنجمین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکی آمریکا (DSM-5)، ترایپوفوبیا به رسمیت شناخته نشده است.
طبق گزارش موردی، بیمار که دختری ۱۲ساله بود، در برخورد با سطوح و اشیا پوشیده از سوراخ یا نقطه دچار اضطراب و ناراحتی شده بود. وقتی از او خواستند تصویری از ترسش بکشد، کاغذ را با الگوی تکراری از نقطه‌های گرد پر کرد. این مثالی واقعی از نحوه بروز ترایپوفوبیا است.
علائم ترایپوفوبیا
علائم این فوبیا مشابه علائم فوبیاهای دیگرند. فرد مبتلا معمولا پس از دیدن دسته‌ای از سوراخ‌ها یا برآمدگی‌های کوچک، چه حضوری و چه در تصویر، دچار این علائم می‌شود:
- پریشانی احساسی؛
- ترس و اضطراب؛
- احساس تنفر؛
- مورمورشدن؛
- خارش؛
- حالت تهوع؛
- حملات پانیک؛
- تنفس سریع؛
- لرز؛
- تعریق؛
- استفراغ.
افراد مبتلا به ترایپوفوبیا علاوه بر علائمی مانند ترس و نفرت، معمولا دچار تغییرات رفتاری هم می‌شوند. مثلا ممکن است فرد بعضی خوراکی‌ها مانند توت‌فرنگی را نخورد یا از رفتن به مکان‌های خاص مانند اتاقی با کاغذ دیواری نقطه‌دار خودداری کند.
علل ترایپوفوبیا
تحقیقات درباره ترایپوفوبیا بسیار محدود است، اما نظریه‌هایی درباره علل این اتفاق وجود دارد که در ادامه بررسی‌شان می‌کنیم.
- علل تکاملی
بر اساس یکی از مشهورترین نظریه‌ها، ترایپوفوبیا نوعی پاسخ تکاملی به چیزهایی است که با بیماری یا خطر مرتبط‌اند، مثل انگل‌ها و بیماری‌های عفونی که با چنین سوراخ‌ها یا برآمدگی‌هایی مشخص می‌شوند. طبق این نظریه، این فوبیا پایه تکاملی دارد و افراد مبتلا هنگام دیدن شیء محرک بیشتر از اینکه بترسند، احساس انزجار می‌کنند.
- به‌یادآوردن حیوانات خطرناک
طبق نظریه دیگر، حفره‌هایی که باعث وحشت و نفرت فرد مبتلا به ترایپوفوبیا می‌شوند، ظاهری شبیه الگوی پوست برخی حیوانات سمی دارند. دیدن این سوراخ‌های ریز ناخودآگاه حیوانات ترسناک را برای فرد تداعی می‌کنند و او می‌ترسد.
پژوهشی در سال ۲۰۱۳ انجام شد و نحوه واکنش افراد مبتلا به ترایپوفوبیا و سایر افراد هنگام مواجهه با محرک‌های خاص را بررسی کرد. افرادی که مبتلا به ترایپوفوبیا نبودند، با مشاهده طرح لانه‌زنبوری بلافاصله به چیزهایی مانند عسل یا زنبور عسل فکر کردند. اما افراد مبتلا به ترایپوفوبیا ناخودآگاه یاد موجوداتی مانند مار زنگی افتادند و ترسیدند.
- ارتباط با پاتوژن‌های عفونی
در آزمایشی که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، شرکت‌کنندگان الگوهای سوراخ‌دار را به عوامل بیماری‌زای منتقل‌شونده از طریق پوست ربط دادند. شرکت‌کنندگان در این آزمایش هنگام مشاهده چنین الگوهایی احساس خارش پوست را گزارش کردند.
انزجار یا ترس از تهدیدهای بالقوه نوعی واکنش تکاملی تطبیقی است. در بسیاری از موارد، این احساسات کمک می‌کنند در هنگام خطر در امان بمانیم. محققان معتقدند که ممکن است ترایپوفیا شکل بیش از حد تعمیم‌یافته و اغراق‌آمیزی از این واکنش تطبیقی باشد.
- واکنش به ویژگی‌های بصری
بر اساس برخی تحقیقات، ترس و نفرت افراد بیشتر مربوط به ویژگی‌های بصری خود الگوهاست. طبق این تحقیقات، اضطراب و ترسی که افراد هنگام دیدن الگوهای ترایپوفوبیا تجربه می‌کنند، بیشتر مربوط به خود الگوهای بصری هستند تا ارتباط با حیوانات خطرناک.
چنین نتایجی این سؤال را ایجاد می‌کنند که ترایپوفوبیا واقعا نوعی فوبیاست یا صرفا واکنشی طبیعی به انواع خاصی از محرک‌های بصری؟
عوارض جانبی ترایپوفوبیا
محققان دریافته‌اند که افراد دچار ترایپوفوبیا بیشتر در معرض ابتلا به این مشکلات‌اند:
- افسردگی؛
- اختلال وسواس فکری و عملی (OCD)؛
- اختلال هراس یا پانیک؛
- اختلال دوقطبی .
- افزایش استرس و تحریک‌پذیری؛
- بی‌خوابی یا مشکلات خواب.
این شرایط در زنان و افرادی که بستگان نزدیکشان ترایپوفوبیا دارند، شایع‌تر است.
درمان ترایپوفوبیا
هیچ روش خاصی برای درمان بیماری ترایپوفوبیا مؤثر نبوده است. بااین‌حال، احتمالا بسیاری از روش‌هایی که برای درمان انواع فوبیا و اختلالات خلقی استفاده می‌شوند، برای کاهش علائم این فوبیا هم مفید خواهند بود.
- رفتاردرمانی شناختی (CBT)
در این روش درمانی، درمانگر به فرد مبتلا کمک می‌کند افکار و رفتارهای تشدیدکننده فوبیا را تغییر بدهد. این روش ممکن است شامل بحث درباره افکار غیرواقعی، جایگزینی آنها با افکار واقعی‌تر و سپس ایجاد تغییر در رفتارها باشد. همچنین ممکن است شامل قرارگرفتن تدریجی در معرض چیزها یا موقعیت‌های ترسناک باشد تا از این طریق ترس و انزجار فرد از آنها کاهش یابد.
مواجهه‌درمانی نوعی CBT است که طی آن فرد به‌تدریج در معرض ترس خود قرار می‌گیرد به این امید که علائم ترس به‌مرور زمان کاهش یابند. این فرایند معمولا به‌تدریج انجام می‌شود. در ابتدا فرد فقط با تصور چیزی که از آن می‌ترسد روبه‌رو می‌شود، سپس به عکس‌هایی از آن نگاه می‌کند و در نهایت به منبع ترس و اضطرابش نزدیک می‌شود یا آن را لمس می‌کند.
در ترایپوفوبیا ممکن است فرد مبتلا با بستن چشمانش و تصور چیزی مانند طرح لانه‌زنبوری شروع کند. این فرایند تا زمانی که علائم کمتر شوند ادامه می‌یابد. هنگامی که فرد بتواند شیء را بدون ترس و اضطراب تصور کند، به مرحله بعدی می‌رود. مرحله بعد شامل نگاهکردن به تصویری است که معمولا باعث بروز علائم می‌شود.
- تکنیک‌های آرامش‌بخش
استراتژی‌های مختلف تمدد اعصاب نیز می‌توانند برای کاهش احساس تنفر، ترس یا اضطراب مفید باشند. تجسم هدایت‌شده، تنفس عمیق و آرام‌سازی پیشرونده عضلانی چند تکنیک مؤثرند.
تجسم هدایت‌شده شامل تصور مناظر یا موقعیت‌های آرامش‌بخش است. مثلا فرد مبتلا به ترایپوفوبیا می‌تواند در مواجهه با چیزهای سوراخ‌دار، غروبی زیبا یا هر تصویر آرامش‌بخش دیگری را تصور کند.
پرت‌‌کردن حواس نیز می‌تواند تکنیک مقابله‌ای مفیدی باشد. مثلا فرد می‌تواند هنگام مواجهه با عوامل محرک، به‌سادگی رویش را برگرداند و چیز دیگری برای فکرکردن یا نگاهکردن پیدا کند.
- مصرف دارو
گاهی اوقات پزشک برای درمان ترایپوفوبیا داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب تجویز می‌کند، به‌خصوص اگر فرد دچار افسردگی یا اضطراب هم شده باشد. این داروها ممکن است شامل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، بنزودیازپین‌ها یا مسدودکننده‌های بتا باشد.
این داروها ممکن است به‌تنهایی تجویز شوند، اما بیشتر اوقات همراه با رویکرد درمانی دیگری مانند CBT یا انواع دیگر روان‌درمانی استفاده می‌شوند.
- آرامش ذهن برای رهایی از ترایپوفوبیا
برای تعیین ماهیت این بیماری و شیوع و درمان آن تحقیقات بیشتری لازم است. خوشبختانه بیشتر افرادی که دچار این فوبیا شده‌اند، توانسته‌اند از طریق گزینه‌های درمانی تسکین پیدا کنند. تکنیک‌های تمدد اعصاب مانند مدیتیشن، تمرکز حواس یا تجسم هدایت‌شده ممکن است برای جلوگیری از ترایپوفوبیا مفید باشند.
نیلوفر علی بیگی
منابع:
Cherry, K. (February 5, 2024). Trypophobia and the Fear of Holes. Taken from the link: https://www.verywellmind.com/trypophobia-4687678
clevelandclinic. (February 10, 2023). Trypophobia. Taken from the link: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21834-trypophobia
