دژاوو پدیده‌ای است که احساس می‌کنید قبلاً این چیزی که در شرایط فعلی مشاهده می‌کنید را قبلا زندگی کرده‌اید و برایتان بسیار آشنا است، درحالیکه شما ممکن است اولین بار باشد که در این موقعیت قرار گرفته‌اید. اکثر افراد حداقل یک بار در طول زندگی خود دژاوو را تجربه کرده‌اند. این وضعیت، که در فرانسه به «از قبل دیده شده» ترجمه می‌شود، یک احساس گذرا از زندگی در موقعیتی کاملاً یکسان در مقطعی در گذشته است.
معنا و مفهوم دژاوو چیست؟
دژاوو به معنای دیده شدن چیزی که در حال حاضر می‌بینید یا تجربه می‌کنید و می‌دانید که واقعاً آن را ندیده‌اید و اولین بار است که در آن موقعیت هستید، به همین دلیل است که بسیاری از افراد را غافلگیر می‌کند. درواقع دژاوو، احساسی است درمورد اینکه قبلاً چیزی را تجربه کرده‌اید که واقعاً برای اولین بار اتفاق می‌افتد.
احتمالاً این احساس را می‌دانید: در جریان یک مکالمه یا فعالیت هستید که ناگهان احساس می‌کنید دقیقاً همین کار را قبلاً انجام داده‌اید – اما می‌دانید که این امکان‌پذیر نیست و تا به حال رخ نداده. این یک تجربه فوق العاده رایج است. تصور می‌شود که چیزی بیش از 97 درصد از افراد حداقل یک بار دژاوو را تجربه کرده‌اند، و بیش از دو سوم افراد آن را به‌طور منظم تجربه می‌کنند.
دکتر خوری می‌گوید: «دژاوو یک حس کاذب آشنایی است. مغز شما این حس را ایجاد می‌کند که انگار قبلاً موقعیت خاصی را تجربه کرده‌اید، اما نمی‌توانید آن را از حافظه خود بازیابی کنید و نمی‌توانید موقعیت واقعی را تشخیص دهید.
دژاوو چه حسی دارد؟
در سال 1983، دکتر Vernon Neppe دژاوو را به عنوان “تصویر ذهنی نامناسب از آشنایی یک تجربه حال با گذشته تعریف نشده” تعریف کرد.
دژاوو مثل این نیست که هر روز همان مسیر اتوبوس را طی کنید و مناظر را بشناسید – این مورد، حس آشنایی است نه دژاوو. دژاوو زمانی است که احساس می‌کنید دقیقاً همین مکالمه را داشته‌اید یا این سناریوی بسیار خاص را در گذشته تجربه کرده‌اید، در حالیکه می‌دانید قبلاً نمی‌توانست این اتفاق افتاده باشد.
تاریخچه دژاوو
عبارت “déjà vu” از زبان فرانسه وام گرفته شده و به معنای “از قبل دیده شده” است. دژاوو زمانی اتفاق می‌افتد که فردی متوجه می‌شود که قبلاً موقعیتی را تجربه کرده است و بدنش با این تجربه و سردرگمی آشنا می‌شود. این اصطلاح برای اولین بار توسط امیل بویراک در سال 1876 استفاده شد. بویراک فیلسوف فرانسوی بود که کتابی نوشت که شامل احساس دژاوو در نوشته‌هایش بود، با عنوان “روانشناسی آینده” (LiveScience، Ede).
دژاوو به عنوان یادآوری خاطرات ارائه شده است. “این مسئله، دانشمندان را به این گمان واداشت که دژاوو یک پدیده مربوط به حافظه است. ما با موقعیتی روبرو می‌شویم که شبیه به یک حافظه واقعی است اما نمی‌توانیم آن خاطره را به طور کامل به خاطر بیاوریم”.
چه چیزی باعث ایجاد دژاوو می‌شود؟
- سوء عملکرد در سیستم مغزی
شما ممکن است وقتی دژاوو را تجربه می‌کنید، مغز شما در حال ایجاد یک توهم باشد. تصور می‌شود که این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که بین دو قسمت مغز شما کمی ارتباط نادرست وجود داشته باشد. دکتر خوری توضیح می‌دهد: «دژاوو به دلیل اتصالات ناکارآمد بین بخش‌هایی از مغز ایجاد می‌شود که در یادآوری حافظه و آشنایی نقش دارند».
شما دو لوب گیجگاهی دارید که نقش مهمی در کمک به شما دارند از جمله:
- یادآوری کلمات
- به خاطر سپردن موقعیت‌ها و مکان‌ها
- شناسایی افراد
- درک زبان
- تفسیر احساسات دیگران
در هر لوب تمپورال یک هیپوکامپ وجود دارد که به بسیاری از این عملکردها کمک می‌کند و مسئول ذخیره خاطرات کوتاه مدت شما است. گاهی اوقات، مانند انواع خاصی از تشنج‌ها، هیپوکامپ و بافت مغز اطراف شما می‌تواند فعال شود و باعث می‌شود که تجربه‌های حافظه مانند دژاوو داشته باشید. درواقع این مورد باعث اختلال در سیستم‌های حافظة تشخیصی می‌شود، که به شما این احساس نادرست آشنایی را می‌دهد.” شبیه به آنچه که در تشنج در بیماران مبتلا به صرع اتفاق می‌افتد.
به عبارت دیگر، این امر می‌تواند به عنوان نوعی اشتباه اتفاق بی‌افتد که بخشی از مغز شما که رویدادهای کنونی را ردیابی می‌کند و بخشی از مغز شما که خاطرات را به یاد میآورد، هردو باهم فعال باشند. مغز شما آنچه را که در حال حاضر اتفاق می‌افتد به دروغ به عنوان یک خاطره یا اتفاقی که قبلاً اتفاق افتاده درک می‌کند. این نوع اختلال عملکرد مغزی به طور کلی باعث نگرانی نمیشود مگر اینکه به طور منظم اتفاق بیفتد.
- یادآوری حافظه
بسیاری از کارشناسان معتقدند دژاوو به روش پردازش و یادآوری خاطرات مربوط می‌شود. تحقیق انجام شده توسط کلیاری، محقق دژاوو، رواشناس و استاد دانشگاه در دانشگاه ایالت کلرادو، به ایجاد حمایت از این نظریه کمک کرده است. او از طریق تحقیقات خود شواهدی یافته است که نشان می‌دهد دژاوو می‌تواند در پاسخ به رویدادی رخ دهد که شبیه چیزی است که شما آن را تجربه کرده‌اید اما آن را به یاد ندارید. اتفاقی که شاید در کودکی برای شما رخ داده است و یا شما به دلایل دیگر نمی‌توانید آن را به خاطر بیاورید. حتی اگر آن را به خاطر نیاورید، مغز شما می‌تواند وضعیت مشابه آن را تشخیص دهد.
این فرایند حافظه ناآشکار منجر به احساس آشنایی تا حدی عجیب می‌شود. اگر میتوانستید حافظه مشابه را به یاد بیاورید، میتوانستید این دو را بهم پیوند دهید و احتمالاً دژاوو را تجربه نمیکردید. طبق گفته او، این اتفاق می‌تواند به طور معمول در هنگام دیدن یک ساختمان یا یک چشمانداز طبیعی که مشابه آن را قبلا تجربه کرده‌اید ولی آن را به یاد نمیآورید رخ دهد.
آیا دژاوو طبیعی است؟
این غیرمعمول یا ناسالم نیست که هر از گاهی دژاوو را تجربه کنید. به احتمال زیاد دژاوو برای افراد 15 تا 25 ساله بیشتر اتفاق می‌افتد و احتمال تجربه آن با افزایش سن به تدریج کاهش می‌یابد. همچنین در عصرها و آخر هفته‌ها بیشتر از روزهای هفته اتفاق می‌افتد.
چیزهای دیگری نیز در مورد دژاوو می‌دانیم، اگرچه محققان دقیقاً دلیل آن را نمی‌دانند. برای مثال، شما بیشتر مستعد ابتلا به دژاوو هستید اگر:
- سطح تحصیلات بالایی داشته باشد.
- زیاد سفر می‌کنید.
- رویاهای خود را به خاطر می‌سپارید.
- اعتقادات لیبرال را حفظ می‌کنید.
دکتر خوری می‌گوید: «دژاوو یک پدیده نادر در افراد سالم است که معمولاً چند بار در سال رخ می‌دهد. “اگر بیشتر شود یا با علائم دیگری همراه باشد، مهم است که به آن رسیدگی شود.”
آیا دژاوو در اثر تشنج است؟
تجربه دژاوو به این معنی نیست که شما دچار تشنج شده‌اید. با این حال، در برخی موارد، می‌تواند نشانه‌ای از صرع لوب تمپورال باشد که یک اختلال تشنجی که در ناحیه لوب تمپورال مغز شما شروع می‌شود.
هیپوکامپ در یادآوری آگاهانه نقش دارد. شکنج پاراهیپوکامپ، که در لوب گیجگاهی نیز قرار دارد، در تشخیص آشنایی نقش دارد. دکتر خوری توضیح می‌دهد که وقتی صرع دارید، معمولاً این ارتباط مختل می‌شود.
صرع لوب تمپورال ممکن است با تشنج‌های تونیک-کلونیک همراه باشد که باعث تشنج‌های غیرقابل کنترل و سایر حرکات ماهیچه‌ای می‌شود. دژاوو مرتبط با این نوع صرع نیز اغلب با:
- از دست دادن هوشیاری؛
- لرزش؛
- گاز گرفتن زبان؛
- از دست دادن ادرار؛
- و سردرگمی پس از تشنج همراه است.
آیا دژاوو باعث نگرانی می‌شود؟
دژاوو به صورت مکرر ممکن است نشانه‌ای از نگرانی‌های اساسی سلامتی باشد.
دکتر خوری می‌گوید: «استرس و خستگی می‌تواند به دژاوو کمک کند. اما همچنین می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات تشنج، میگرن و اختلالاتی باشد که بر حافظه تأثیر می‌گذارد. برای مثال، افرادی که دچار زوال عقل پیشانی-گیجگاهی هستند، اغلب دژاوو مداوم را تجربه می‌کنند و تمایل دارند این توهم را توجیه کنند.
احساس شما از دژاوو ممکن است نماینده یک مشکل سلامتی باشد اگر با علائم دیگری همراه باشد، مانند:
- گیجی؛
- سردرد؛
- از دست دادن آگاهی؛
- ضعف؛
- تشنج؛
- لرزش‌های زیاد.
اما این تجربه گاه به گاه “من قبلاً اینجا بوده‌ام” احتمالاً جای نگرانی نیست. اما اگر شروع به تجربه دژاوو بیشتر از این می‌کنید، وقت آن است که به پزشک مراجعه کنید.
اگر دژاوو خود را علاوه بر علائم بالا، علائم زیر را هم دارید از یک پزشک متخصص و یا روان‌درمانگر وقت بگیرید:
- چند بار در ماه یا بیشتر اتفاق می افتد (در مقابل فقط چند بار در سال).
- به دنبال از دست دادن هوشیاری است.
- همراه با خاطرات غیرعادی و خواب‌مانند یا صحنه‌های بصری است.
- با علائمی مانند ضربان قلب یا احساس ترس همراه است.
اجازه ندهید دژاوو به صورت مداوم یا نگران‌کننده باقی بماند. اگر در مورد علت دژاوو خود شک دارید، مهم است که با پزشک خود مشورت کنید یا مستقیماً به متخصص مغز و اعصاب بروید.
انواع دژاوو
اگرچه احساس واقعی دژاوو در میان افراد دارای مغز سالم و افرادی که دارای بیماری‌های عصبی هستند یکسان است، اما در طول هر یک از این انواع، اتفاقات مختلفی در مغز رخ می‌دهد.
کسانی که به طور منظم آن را تجربه می‌کنند، ماده خاکستری کمتری نسبت به کسانی که تجربه نمی‌کنند نشان می‌دهند. ماده خاکستری، بیرونی‌ترین لایه مغز است و مسئول کنترل حرکت، حافظه و احساسات است. به طور معمول، هرچه مغز ماده خاکستری بیشتری داشته باشد، مؤثرتر است.
در افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی، سه قسمت از مغز تحت تاثیر قرار می‌گیرد: هیپوکامپ، شکنج پاراهیپوکامپ، و نئوکورتکس گیجگاهی – مناطقی که با تشکیل و حفظ خاطرات مرتبط هستند.
برای شما پیش آمده که با دوست یا آشنای خود در حال صحبت باشید و طرف مقابل شما چیزی بگوید که احساس کنید آن را قبلا شنیده‌اید؟ اگر این وقایع برای شما رخداده است؛ پس شما دژاوو را تجربه کرده‌اید. اما دژاوو انواع مختلفی دارد؛
Déjà entendu: قبلا شنیده شده است
Déjà éprouvé: قبلاً تجربه شده است
Déjà fait: قبلاً انجام شده است
Déjà pensé: قبلاً فکر کرده بودم
Déjà raconté: قبلاً بازگو شده است
Déjà senti: قبلاً از نظر عاطفی احساس شده یا قبلاً بوییده شده است
Déjà su: قبلاً شناخته شده (دانش)
Déjà trouvé: قبلاً پیدا شده است
Déjà vécu: قبلاً زندگی کرده اید
تجربه دژاوو
نکته‌ای که وجود دارد این است که برای اکثر افراد سالم، دژاوو هیچ تاثیر جدی ندارد، به جز کمی احساس سردرگمی لحظه‌ای. با این حال، اگر به طور مکرر دژاوو را تجربه می‌کنید (چند بار در هفته یا بیشتر)، ممکن است بخواهید به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا از نظر صرع یا هر بیماری عصبی دیگر ارزیابی شوید.
نیلوفر علی بیگی
منابع:
Blanchfield, T. (May 11, 2023). Deja Vu: Its Meaning and Why We Experience It. Taken from the link: https://www.verywellmind.com/what-is-deja-vu-why-do-we-experience-it-5272526
Clevelandclinic. (October 24, 2022). Deja Vu: What It Is and Why It Happens. Taken from the link: https://health.clevelandclinic.org/deja-vu-what-it-is-and-when-it-may-be-cause-for-concern
