راه رفتن در خواب، زمانی اتفاق می افتد که فرد بدون آنکه هشیاری داشته باشد از جای خواب خود بلند شده و شروع به حرکت می کند. خوابگردی می تواند با چشمان بسته یا باز اتفاق بیافتد، که البته این باز بودن چشم ها نشانه ی بیداری فرد نیست. راه رفتن در خواب مشکلی است که می تواند خواب افراد را مختل کرده و خطرناک باشد، چرا که فرد خواب گرد ممکن است دست به انجام کارهایی بزند که می تواند به او صدمه وارد کند و یا در صورت باز بودن درب، از محل خواب یا خانه خارج شود.
راه رفتن در خواب چیست؟
راه رفتن در خواب، نوعی اختلال خواب است که فرد از رختخواب بیرون می‌آید و راه می‌رود یا کارهای دیگری انجام می‌دهد. راه رفتن در خواب یا خوابگردی که با نام علمی somnambulism نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع مشکلات مربوط به خواب است که شامل بلند شدن و راه رفتن هنگام خواب می شود.
خواب گردی همچنین می‌تواند شامل انجام برخی رفتارهای غیر عمد از جمله: غذا خوردن یا رانندگی، برداشتن یا حرکت دادن اجسام به جز راه رفتن باشد. خواب گردی در کودکان شایع تر از بزرگسالان است و احتمال بروز آن در افراد دارای سابقه خانوادگی، کم خوابی و خواب پر تنش بیشتر وجود دارد. راه رفتن در خواب معمولاً در چند ساعت اول پس از به خواب رفتن اتفاق می افتد.
در بیشتر موارد راه رفتن در خواب بی ضرر است اما مواقعی وجود دارد که احتمال وقوع خطر وجود دارد. بنابراین اگر شما یا یکی از اعضای خانوادتان در خواب راه می رود، ایجاد یک محیط امن لازم است. برای افزایش امنیت در خانه هنگام خواب باید درها و پنجره ها را قفل کنید و اجسام نوک تیز را جابجا کنید.
راه رفتن در خواب در کدام مرحله از خواب اتفاق می‌افتد؟
راه رفتن در خواب در مرحله عمیق خواب اتفاق می‌افتد؛ اما برای درک بهتر باید عنوان کنیم که خواب دارای دو مرحله‌ی جداگانه است: خواب آر.ای.ام (REM)که مخفف عبارت rapid-eye movement به معنی حرکت سریع چشم‌ها و مرحله‌ای است که در آن خواب‌های واضح می‌بینیم و خواب غیر آر.ای.ام (NREM) به معنی خواب بدون حرکت سریع چشم‌ها.
خواب غیر آر.ای.ام. با توجه به فعالیت الکتریکی مغز و عمقِ خواب به سه مرحله تقسیم می‌شود. شما هر شب چندین چرخه‌ی آر.ای.ام. و غیر آر.ای.ام. را طی می‌کنید. راه رفتن در خواب معمولا در عمیق‌ترین مرحله‌ی خواب غیر آر.ای.ام. اتفاق می‌افتد که N3 یا خواب عمیق هم نامیده می‌شود. البته با توجه به تحقیقی که در سال ۲۰۱۳ در مجله‌ی لنست به چاپ رسید، راه رفتن ممکن است در مرحله‌ی N2 یا خواب سبک هم رخ دهد.
علائم راه رفتن در خواب چیست؟
راه رفتن در خواب دارای نشانه‌ها و علائمی است که آشنایی با آنها می‌تواند به افراد کمک کند تا راه رفتن در خواب را در اطرافیان و اعضای خانواده خود تشخیص دهند. علائم راه رفتن در خواب عبارت اند از:
- نشانه اصلی راه رفتن در خواب این است که فرد علی رغم بیدار نبودن، بلند شده و حرکت می کند
- راه رفتن یا دویدن هنگام خواب
- داشتن چشمان باز در بعضی مواقع
- عدم گفتار یا داشتن گفتاری نامنسجم
- درگیر شدن در رفتار جنسی یا انجام رابطه جنسی در خواب (سکسومنیا)
- نشستن روی تخت با چشمانی باز
- داشتن مشکل بی خوابی (اینسومنیا)
- گیجی و سردرگمی برای مدت کوتاهی پس از بیدار شدن
- فراموشی و به یاد نداشتن اتفاقات رخ داده در شب
- خواب آلودگی در طول روز
- خارج شدن از خانه بدون هشیاری
- افتادن از پله‌ها
- فریاد زدن، اگر فرد دچار (وحشت شبانه) نیز باشد
- خشونت بعد از بیدار شدن
- صحبت کردن یا زمزمه کردن در خواب
- جا به جا کردن وسایل
- مشکل به سختی بیدار شدن در هنگام راه رفتن در خواب
معمولا راه رفتن در خواب کمی بعد از به خواب رفتن (یک تا دو ساعت) شروع می‌شود. با اینکه اصطلاح «راه رفتن» در خواب را به کار می‌بریم، این عمل شامل بسیاری از فعالیت‌های دیگر هم می‌شود. بعضی از این رفتارها ساده هستند، مثل اشاره کردن به دیوار یا شکلک در آوردن و حرف زدن، اما رفتارهای پیچیده‌تری هم مشاهده شده است از جمله:
- عوض کردن لباس‌ها
- آماده کردن یا پختن غذا
- رانندگی کردن
- نواختن موسیقی
- انجام فعالیت جنسی (این مورد گاهی جدا از فعالیت‌های مربوط به راه رفتن در خواب و با عنوان sexomnia در نظر گرفته می‌شود)
- انجام کارهای غیرعادی مثل ادرار کردن در مکان‌های نامناسب (معمولا در بچه‌ها اتفاق می‌افتد)
- انجام اعمال خطرناکی مثل بیرون پریدن از پنجره
تشخیص راه رفتن در خواب چگونه است؟
معمولا برای تشخیص راه رفتن در خواب به تشخیص طبی یک متخصص نیازی ندارید، چون احتمالا خودتان متوجه این رفتارتان می‌شوید (مگر در صورتی که کاملا تنها زندگی کنید و هیچ اطلاعی از کارهایی که در طول شب انجام می‌دهید، نداشته باشید)، اما اگر به پزشک مراجعه کنید، می‌تواند با تست‌های فیزیکی و روان‌شناختی دلیل راه رفتن شما در خواب را تشخیص دهد.
بیماری‌های خاصی مثل اختلال رفتاری خواب REM یا صرع وابسته به بخش تنظیم شبانه لوب پیشانی هم می‌تواند باعث رفتارهای عجیبی در هنگام خواب شود که ممکن است شبیه راه رفتن در خواب باشند.
در بعضی موارد ممکن است برای تشخیص دقیق نیاز باشد بررسی polysomnogram برای شما انجام شود. برای این آزمایش شما یک شب در آزمایشگاه می‌مانید و کارشناسان اطلاعات روان‌شناختی شما را در حین خواب اندازه می‌گیرند.
رایج‌ترین راه برای تشخیص راه رفتن در خواب زمانی است که شخصی دیگر مثلا یکی از اعضای خانواده آن را دیده و گزارش کند. از آنجا که بیشتر موارد راه رفتن در خواب در کودکی رخ می‌دهد، والدین معمولا اولین کسانی هستند که نسبت به وجود این مشکل آگاه می شوند.
بعضی آزمایش ها وجود دارد که می‌توانند در تشخیص خوابگردی کمک کنند از جمله:
- مطالعه شکل و شیوه خوابیدن از طریق ضبط و ثبت تصاویر
- سنجش سطوح اکسیژن خون
- بررسی امواج مغزی (EEG)
- سنجش تنفس و حرکات فرد هنگام خواب
تشخیص راه رفتن در خواب براساس چگونه DSM-5 است؟
انجمن روانشناسی آمریکا راه رفتن در خواب را به عنوان یک اختلال در نظر نمی‌گیرد، اما راه رفتن در خواب را می‌توان به عنوان یکی از مشکلات مربوط به اختلال خواب بدون حرکت سریع چشم در نظر گرفت که با دوره‌های بیدار شدن در طول خواب و راه رفتن آغاز می شود.
ملاک های تشخیصی اختلال خواب بدون حرکت سریع چشم در DSM-5 عبارت است از:
- خوابگردی که شامل دورهای مکرر بلند شدن از رخت خواب و راه رفتن در طول شب می‌شود، که فرد طی آن چهره‌ای بی‌حالت و خیره دارد، با هیچکس ارتباط کلامی نداشته و به سختی از خواب بیدار می‌شود.
- فرد، راه رفتن در خواب را به یاد نمی‌آورد.
- این دوره‌ها باعث ناراحتی یا اختلال قابل توجه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم می‌شود.
- این اختلال به دلیل اثرات فیزیولوژیکی دارو یا مواد نیست.
- یک اختلالات روانی و پزشکی دیگر، نمی‌تواند خوابگردی را بهتر توجیه کند.
عوامل موثر در راه رفتن در خواب چیست؟
- ژنتیک. یک یا هر دو والدین خوابگرد هستند. مرتبط با ژن DQB1.
- کم خوابی. فقدان خواب کافی می‌تواند باعث ایجاد یک اپیزود شود.
- استرس و اضطراب. استرس عاطفی می‌تواند خواب را مختل کند و در نتیجه باعث ایجاد دوره‌های راه رفتن در خواب شود.
- اختلالات خواب زمینه ای. آپنه خواب و سندرم پای بی‌قرار ممکن است به راه رفتن در خواب کمک کند.
- داروها. برخی از داروها، مانند آرام بخش- خواب‌آور، ممکن است خطر راه رفتن در خواب را افزایش دهند.
عوامل خطر برای راه رفتن در خواب چیست؟
بعضی شرایط و عوامل می توانند افراد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به خوابگردی قرار دهند. این عوامل خطر برای راه رفتن در خواب عبارت اند از:
بر اساس پژوهش‌ها، افراد مبتلا به سوءمصرف مواد یا وابستگی به الکل و افرادی که از قرص‌های خواب بدون نسخه استفاده می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای خوابگردی هستند.
همچنین پژوهش‌های دیگری حاکی از آن بود که افراد مبتلا به افسردگی ۳.۵ برابر بیشتر از افرادی که افسردگی ندارند در خواب راه رفتن می روند.
یکی دیگر از عوامل خطر برای خوابگردی دارا بودن اختلال روانی از جمله اختلال وسواس فکری عملی (OCD) و اختلالات اضطرابی است.
راه رفتن در خواب با چشمان باز به چه صورت است؟
راه رفتن در خواب با چشمان باز ممکن است در حین راه رفتن در خواب رخ دهد، بعضی افراد خوابگرد، با چشمانی باز راه می‌روند که دیگران ممکن است احساس کنند فرد بیدار است. راه رفتن در خواب با چشمان باز همچنین می‌تواند عجیب و ترسناک به نظر برسد. هنوز علت خوابگردی با چشمان باز مشخص نیست اما بنظر می‌رسد عدم هماهنگی لازم در فعالیت‌های مغزی باعث باز شدن چشم‌ها هنگام خوابگردی می‌شود. افرادی که با چشمان باز خوابگردی می‌کنند چیزی را نمی‌بینند و مغز آنها در حالت خواب است.
درمان راه رفتن در خواب
درمان راه رفتن در خواب به سن، شدت، دفعات وقوع و خطرساز یا مشکل آفرین بودن خوابگردی در فرد بستگی دارد. از آنجا که خوابگردی در کودکان نسبتاً رایج است و اغلب به شکل خود به خود و بدون نیاز به درمان جدی برطرف می‌شود، اولین پیشنهاد درمانی برای بزرگسالان این است که کودکانی که علائم راه رفتن در خواب را از خود نشان می دهند زیر نظر داشته باشند. در واقع مهمترین بخش درمان پیشگیری از وقوع است.
الف) درمان راه رفتن در خواب بزرگسالان
متخصصان معمولا برای درمان خوابگردی از روش‌هایی غیر از دارودرمانی استفاده می‌کنند که شامل انجام یکسری کارهای حفاظتی هم می‌شود، این کارها شامل موارد زیر است:
- ارزیابی خواب توسط مراکزی که روی خواب مطالعه می کنند و داشتن یک دفترچه برای ثبت اتفاقات هنگام خواب
- مراجعه به متخصص برای مطالعه امواج مغزی (EEG)، تنفس و فعالیت ها هنگام خواب
- رفع مشکلات تنفسی هنگام خواب که باعث بی نظمی و کاهش کیفیت خواب می شود مثل آپنه انسدادی خواب
- کمک گرفتن از یک متخصص سلامت روان برای حل و فصل مشکلات خانوادگی و شخصی
- ایجاد یک محیط آرام و امن هنگام خواب به منظور جلوگیری از وقوع آسیب
- رفع بیماری های زمینه ای
- کاهش عوامل استرس زا تا حد ممکن
- انجام هیپنوتیزم در برخی موارد می تواند کمک کننده باشد
- خوابیدن در اتاقی جدا از همسر یا شریک عاطفی تا زمانی که علائم کنترل شوند
- تغییر در عادات سبک زندگی مانند شروع به ورزش کردن به خصوص ۵-۶ ساعت قبل از خواب
- محدودیت یا قطع مصرف الکل
- انجام روش های آرام سازی مثل مدیتیشن و یوگا
ب) درمان راه رفتن در خواب کودکان
خوابگردی در کودکان معمولا بدون نیاز به درمان خاصی، از بین می‌رود. اما ممکن است مشکلاتی ایجاد کند که لازم باشد تا نسبت به انجام برخی مداخلات درمانی اقدام شود. یک روش برای کنترل راه رفتن در کودکان می‌تواند انجام مراحل بیداری‌های زمان‌بندی شده زیر باشد:
- توجه به اینکه کودک چه زمانی در طول خواب شروع به راه رفتن می‌کند
- ۱۵ دقیقه قبل از این زمان کودک را به آرامی بیدار کنید
- پس از یک فاصله کوتاه و آرام که کودک بیدار است، به او کمک کنید تا دوباره بخوابد
- این روند را هر شب به مدت یک ماه تکرار کنید تا چرخه خواب کودک تغییر کرده و اصلاح شود.
چگونه از افرادی که در خواب راه می‌روند محافظت کنیم؟
از آنجایی که افرادی که در خواب راه می‌روند به شکل ناخودآگاه این عمل را انجام می‌دهند و کارهایی انجام می‌دهند که به آن هشیاری ندارند، خطر آسیب رساندن غیرعمد به خود یا دیگران را دارند. به همین دلیل اگر شما یا یکی از اعضای خانواده مشکل راه رفتن در خواب دارید، مهم است که اقدامات احتیاطی را قبل از خواب انجام دهید:
- نصب زنگ هشدار به درب اتاق:
زنگی را به درب اتاق خواب فردی که در خواب راه می‌رود وصل کنید که هنگام باز شدن درب اتاق صدای هشدار تولید کند.
- پنجره ها و درها را قفل کنید:
هر اقدامی که از بیرون رفتن فرد خوابگرد را سخت‌تر کند برای او و دیگران امنیت و راحتی بیشتری را فراهم می‌کند.
- اشیاء خطرناک را دور از دسترس نگه دارید:
اجسام نوک تیز مانند چاقو یا قیچی را داخل کابینت یا کشو قرار دهید تا به طور کامل از دسترس فرد خوابگرد دور باشد.
- پوشاندن اطراف تخت و جای خواب یا بالشتک:
این کار باعث می‌شود تا زمانی که فرد خوابگرد از خواب بیدار شده اما هشیاری کافی ندارد، از برخورد سر و بدن او به اطراف جلوگیری شود.
- اجسام اضافی روی زمین را بردارید:
به هم ریختگی‌هایی که روی زمین است را مرتب کنید، چرا که برای خواب‌گردها خطرناک هستند و می‌توانند باعث افتادن آنها شوند.
- کلیدماشین را در جایی دور از دسترس قرار دهید:
بعضی از افراد خوابگرد می‌توانند زمانی که همچنان خواب هستند، رانندگی کنند، این اتفاق می‌تواند برای فرد خوابگرد و دیگران بسیار خطرساز باشد.
- جلوگیری از خوابیدن کودک در طبقه دوم تخت:
اگر کودک شما مشکل راه رفتن در خواب دارد، به هیچ عنوان اجازه ندهید تا در طبقه دوم تخت بخوابد، چرا که امکان سقوط از ارتفاع تخت و آسیب شدید وجود دارد.
چه زمانی باید برای راه رفتن در خواب به متخصص مراجعه کرد؟
اگر راه رفتن در خواب اغلب، بیش از یک تا دو بار در هفته یا چندین بار در شب رخ می‌دهد، یا منجر به رفتار خطرناک یا آسیب به شخصی که در خواب راه می‌رود یا دیگران می‌شود؛ با یک متخصص مشورت کنید. در خوابگردی کودکان معمولا، نیازی به مراجعه به متخصص نیست چرا که مشکل خوابگردی آنها خود به خود رفع می‌شود. اما چنانچه خوابگردی شدید شده و برای کودک و اطرافیان خطرساز باشد یا تا سنین بزرگسالی ادامه پیدا کند باید به یک متخصص مراجعه کرد.
نیلوفر علی‌بیگی
منبع:
Gumuliauskaite, U. (December 09, 2023). Sleepwalking and Sleep Talking in Adults: Is There a Way to Stop It?. Taken from the link: https://healthnews.com/sleep/sleep-disorders/sleep-talking-or-even-sleepwalking-you-might-have-parasomnia/
