طرحواره رهاشدگی نوعی الگوی رفتاری است که سبب میشود فرد ترس شدیدی از رهاشدن داشته باشد. افراد دچار این الگوی رفتاری درنتیجه تجربههای آسیبزای دوران کودکی خود، در روابطشان دچار مشکلات متعددی میشوند. این سوال را از خود بپرسید که آیا همیشه نگرانید که شریک عاطفیتان شما را رها کند؟ آیا پس از پایان هر رابطه دچار احساس فقدان و رنجی عمیق میشوید؟ اگر پاسختان به این سؤالها مثبت است، شاید دچار طرحواره رهاشدگی باشید.
درک طرحواره رهاشدگی
در طرحواره رهاشدگی، باورش برای شما مشکل است که ایمان بیاورید دیگران در کنار شما می مانند و حتی اگر در کنار شما نباشد، باز هم به شما تعلق خاطر دارند. اکثر افراد می توانند دوری کوتاه مدت عزیزان و نزدیکان خود را تحمل کنند و میدانند که دوری های کوتاه مدت باعث افزایش صمیمیت و علاقه مندی دوجانبه میگردد. از این دوری های کوتاه مدت، نگران و ناراحت نمی شوند.
اما افرادی که دچار طرحواره رهاشدگی هستند به دلیل نداشتن پایگاه ایمنی درونی از این جدایی های موقت سخت آشفته می شوند. به عنوان مثال خانم هر زمان که همسرش از خانه بیرون می رفت احساس می کرد که دیگر هیچ گاه او را نخواهد دید. افرادی که در دام این طرحواره افتاده اند به اطرافیان خود زود وابسته می شوند و در برابر جدایی های کوتاه مدت به شدت عصبانی یا وحشتزده می شوند. این حالت مخصوصاً روابط عاطفی را تحت سیطره خود قرار میدهد.
دلیل ایجاد طرحواره رهاشدگی
ممکن است طرحواره رهاشدگی الف) ناشی از مشکلاتی باشد که با آنها متولد شدهایم یا ب) از قطع دلبستگی ایمن و دورههای تنهایی شدید در کودکی نشئت بگیرد. برای بیشتر افراد طرحواره رهاشدگی ناشی از هر ۲ عامل است. این افراد معمولا در ۲ سال اول زندگیشان با حواسپرتی، جدایی یا غفلت والدین مواجه شدهاند و به همین دلیل با طرحواره رهاشدگی درگیرند.
تنهابودن و احساس رهاشدن در کودکی یکی از دردناکترین احساساتی است که انسان میتواند تجربه کند. در این سن، انسان نیاز به مراقب جسمانی دارد و به والدینش وابسته است. اگر به هر دلیل والدین خود را از دست بدهید یا آنها به شما توجه نکنند، احساس تنهایی میکنید.
این تجربه تلخ ممکن است ناشی از غفلت آشکار والدین باشد، اما در بسیاری موارد اتفاقاتی میافتند که والدین تسلط خود بر اوضاع را از دست میدهند. کودکی که بیماری والدین، افسردگی یا جدایی آنها را دیده است، بیشتر در معرض طرحواره رهاشدگی قرار میگیرد.
علائم طرحواره رهاشدگی
نشانههای اصلی طرحواره رهاشدگی عبارتاند از:
- باور نمیکنید که دوباره عشق را پیدا میکنید و بهنظرتان روابط ناامیدکنندهاند؛
- احساس میکنید کسی را در زندگی خود ندارید که به شما اهمیت بدهد؛
- وقتی کسی شما را ترک میکند، عاجز میشوید و تسلی نمیپذیرید؛
- همیشه نگران هستید که دیگران شما را ترک کنند و در رفتارشان دنبال نشانههای جدایی میگردید؛
- وقتی از نزدیکانتان خبر ندارید، مضطرب میشوید و نشخوار ذهنی میکنید؛
- وقتی کسی پاسخ تماس و پیامهایتان را نمیدهد خشمگین و پرخاشگر میشوید؛
- همیشه میخواهید برای دیگران مهم باشید و دوست دارید شریک عاطفی و دوستانتان دائم کنار شما باشند؛
- به دیگران احساس مالکیت دارید؛
- وقتی نزدیکانتان وقتشان را بدون شما میگذرانند احساس حسادت شدید میکنید؛
- برای جلوگیری از طردشدن در روابط جنسی ناخواسته درگیر میشوید؛
- به انتقاد حساس هستید؛
- نمیتوانید متعهد شوید و تابه حال روابط طولانیمدت نداشتهاید.
تأثیر طرحواره رهاشدگی بر روابط
طرحواره رهاشدگی تجربهای بسیار درونی و شخصی است و افراد با توجه به تجربیات ناخوشایند گذشتهشان رفتارهای متفاوتی از خود نشان میدهند. بعضی افراد میترسند شریک عاطفی خود را از دست بدهند و گروهی دیگر از مبتلایان نگران ازبینرفتن روابط دوستانه و کاری خودند.
در ادامه، روند احتمالی یک رابطه عاطفی را وقتی یکی از طرفین در این طرحواره گرفتار است، بررسی میکنیم.
۱. مرحله آشنایی
در این مرحله احساس امنیت نسبی دارید و در ذهنتان از نظر عاطفی روی طرف مقابل سرمایهگذاری نکردهاید و فقط از زمانی که با او میگذرانید لذت میبرید. در این مرحله رفتار شما تقریبا طبیعی است و شریک عاطفیتان متوجه هیچ علامت خطری از جانب شما نمیشود.
۲. مرحله ماه عسل
به این مرحله که میرسید، احساس میکنید طرف مقابل را دوست دارید و تصمیم میگیرید وارد رابطه متعهدانه شوید. زمانی که کنار هم هستید بهخوبی میگذرد و شما از معاشرت با شریکتان لذت میبرید. در مرحله ماه عسل وقت زیادی را با هم میگذرانید و به همین دلیل احساس امنیت و آرامش خاطر دارید.
۳. رابطه واقعی
زندگی همیشه در مرحله ماه عسل باقی نمیماند. ممکن است شریک عاطفی شما مریض شود، مشکلات خانوادگی داشته باشد یا زمان زیادی از روز را در محل کارش بگذراند. در یک رابطه سالم و امن این اتفاقات کاملا طبیعی است و هر دو طرف درک میکنند که شریکشان نیاز دارد به کارهایش برسد، اما اگر در طرحواره رهاشدگی گرفتار باشید، در این مرحله وحشتزده میشوید. دائم نگرانید که ممکن است شریک عاطفیتان را از دست بدهید و در عین حال نمیخواهید خیلی وابسته به نظر برسید، پس احساسات خود را بروز نمیدهید و در ذهنتان با خودتان میجنگید و همیشه مضطربید.
۴. علامت خطر
هر اتفاق کوچکی در این مرحله به جرقهای خطرناک تبدیل میشود. ممکن است شریک عاطفیتان یک پیام شما را پاسخ ندهد، یک روز تلفنش در دسترس نباشد یا تصمیم بگیرد چند روزی با دوستان خود به سفر برود. این اتفاق کوچک شما را بهشدت نگران میکند و واکنش بدی نشان میدهید، چراکه احساس میکنید طرف مقابل دیگر شما را دوست ندارد و برای او مهم نیستید.
در این مرحله مبتلایان به طرحواره رهاشدگی ممکن است یکی از این دو رفتار را نشان دهند:
- بعضی با مطالبهگری و خشم از شریک عاطفیشان میخواهند برنامههای دیگرش را کنار بگذارد و کنار آنها بماند. آنها اصرار میکنند که طرف مقابل باید عشق و علاقه خود را به آنها اثبات کند.
- دسته دیگر از تنهاماندن میترسند. این احساس چنان شدید است که مبتلا به طرحواره رهاشدگی تصمیم میگیرد خودش رابطه را تمام کند.
در این مرحله شریک عاطفی شما متوجه نمیشود که چه اتفاقی افتاده است. او نمیداند چرا کسی که دوستش دارد، در این شرایط ساده عصبی شده و رفتاری سختگیرانه دارد. کارشناسان میگویند در این مرحله شریک عاطفی فرد مبتلا تلاش میکند به او اطمینان دهد که همهچیز عادی است، ولی موفق نمیشود و درنهایت بهاحتمال زیاد رابطه با شکست مواجه میشود.
درمان طرحواره رهاشدگی
مبتلایان به طرحواره رها شدگی در دوری باطل گرفتار میشوند. مکانیزم مقابله با تروما های گذشته باعث میشود آنها بیش از حد دچار ترس و ناامنی شوند و در روابطشان با مشکلات زیادی مواجه شوند. در ادامه، روشهایی را معرفی میکنیم که به کمک آنها میتوانید با این طرحواره مقابله کنید.
۱. پذیرش گذشته
بعضی افراد خاطره واضحی از رهاشدن در دوران کودکی ندارند. آنها یادشان نمیآید که در گذشته طعم تلخ طردشدن را چشیده باشند، اما بازتاب رفتارشان نمایانگر طرحواره رهاشدگی است. برای درمان هر طرحوارهای ابتدا باید آن را بپذیرید.
درک و پذیرش احساساتی که تجربه کردهاید، خودآگاهی شما را عمیق میکند تا بتوانید از طرحواره رهاشدگی فاصله بگیرید.
۲. توجه به محرکهای بیرونی
علائمی را که شما را آزرده و خشمگین میکنند، در نظر بگیرید و به آنها توجه کنید. آیا وقتی کسی جواب پیامهایتان را نمیدهد، ناراحت میشوید؟ بیخبری از اطرافیانتان برایتان سخت است؟ همیشه احساس میکنید کسی به شما توجه نمیکند؟ آیا در روابط ناامید و نگرانید؟ به عشق بدبین هستید؟
پاسخ به این سؤالات به شما کمک میکند محرکهای طرحواره رها شدگی را بشناسید و به آنها آگاه باشید.
۳. شناخت نشانههای رفتاری
برای درمان طرحواره رهاشدگی باید به رفتارهای خود توجه کنید و نشانهها را بشناسید. در طول روز دقت کنید که چه زمانی احساس خشم، نگرانی، هراس یا رنجش دارید. وقتی این احساسات را دارید، به رفتار خود توجه کنید.
با این تمرین بهمرور زمان توانایی شما در شناخت احساسات بهبود مییابد و میتواند با توجه به نیازهای عاطفی خود، بر احساس ناامنی در روابط غلبه کنید.
۴. تمرینات روزانه
از یک بولت ژورنال (دفتر برنامهریزی) برای ردیابی حالات و نیازهای خود استفاده کنید و به خودتان فرصت بدهید احساساتتان را بیان کنید. سعی کنید از دید کسی که به شما اهمیت میدهد، احساسات خود را ببینید و به نیازهای درونیتان پاسخ دهید.
برای خود یادداشتهای کوچک بنویسید و به دیوار اتاق یا میز کارتان بچسبانید. در این یادداشتها به خود یادآوری کنید که در حال گذر از طرحواره رهاشدگی هستید و باید مراقب خودتان باشید.
تلاش کنید بهترین دوست خودتان باشید و برای افکار درونی خود اهمیت قائل شوید.
۵. جلسات رواندرمانی و تراپی
طرحواره رهاشدگی چالش بزرگی در زندگی روزمره است و شما را با دردهای زیادی مواجه میکند. عبور از این رنجها برای بیشتر افراد دشوار است و احساس ناتوانی و خستگی روحی آنها را تشدید میکند. در این شرایط بهتر است از درمانگر کمک بگیرید.
شرکت در جلسات رواندرمانی و تراپی زندگیتان را متحول میکند، چراکه درمانگر در فضایی امن به شما کمک میکند احساسات خود را بشناسید و با آنها مواجه شوید.
۶. طرحوارهدرمانی
طرحوارهدرمانی شکلی از رواندرمانی است که در آن درمانگر به شما کمک میکند با طرحوارههای ذهنی خود مواجه شوید و آنها را حل کنید. در این روش درمانگر تجربیات و رویدادهای کودکیتان را به یادتان میآورد و سپس مکانیزهای مقابلهای سالم و جدیدی را به شما آموزش میدهد تا آنها را با الگوهای اشتباه ذهنتان جایگزین کنید.
درمانگر ممکن است از تکنیکهای تجسم هدایتشده، ایفای نقش و ذهنآگاهی کمک بگیرید تا احساسات شما را به چالش بکشد و درنهایت مسیر رهایی از طرحواره را به شما نشان دهد.
با طرحوارهدرمانی یاد میگیرید اضطراب خود را مهار کنید و دلبستگی امنتری برای خود بسازید.
رهایی از تله رهاشدگی
طرحواره رهاشدگی الگویی از فکرها و رفتارهای شماست که از تجربیات کودکیتان نشأت میگیرد. افرادی که با این طرحواره درگیرند، در روابطشان احساس اضطراب و ترس شدیدی دارند و نمیتوانند دلبستگی امن و سالم را تجربه کنند. برای درمان طرحواره رهاشدگی روشهای مختلفی وجود دارند که بهکمک آنها میتوانید کیفیت زندگی عاطفی و آرامش ذهنی خود را بهبود دهید.
تیم تخصصی آریاز و طرحواره درمانگران ما همیشه در کنار شما هستند تا در کنار هم مسیر آرامش و بهبودی را طی کنید.
نیلوفر علی بیگی
منابع:
Fritscher, L. (November 13, 2022). Understanding Fear of Abandonment. Taken from the link: https://www.verywellmind.com/fear-of-abandonment-2671741