ذهنیت خرچنگی پدیده‌ای است که در آن افراد از نظر افکار، اظهارات یا اعمالشان نسبت به کسانی که از آنها جلوتر می‌آیند واکنش منفی نشان می‌دهند. ذهنیت خرچنگی را با یک مثال عنوان می‌کنیم: سطلی پر از خرچنگ را تصور کنید؛ هر خرچنگ برای اینکه از داخل سطل بیرون بیاید، خرچنگ بالایی را به زیر می‌کشد و برای همین هیچ خرچنگی موفق به خروج از سطل نمی‌شود. برخی افراد ذهنیت خرچنگی دارند و برای رسیدن به موفقیت در زندگی مدام به‌دنبال پایین‌کشیدن دیگران‌اند.
درک مفهوم ذهنیت خرچنگی
ذهنیت خرچنگی قیاسی با رفتار خودخواهانه و حسادت‌آمیز یک فرد در موفقیت دیگران است. ذهنیت خرچنگ نیز به عنوان تمایل کسی به پایین کشیدن افرادی در اطراف خود که فکر می کنند از هر نظر بهتر از آنها هستند تعریف می شود.
احتمالا با افرادی روبه‌رو شده‌اید که موفقیت خودشان را در گرو شکست دیگران می‌بینند. این ذهنیت منفی باعث می‌شود این افراد همیشه به‌جای اینکه روی موفقیت خودشان تمرکز کنند، به‌دنبال شکست‌دادن دیگران باشند. درواقع اعتقاد افراد دارای ذهنیت خرچنگی این است: «اگر من موفق نشوم، اجازه نمی‌دهم دیگران هم موفق شوند.» این طرز فکر دقیقا همان چیزی است که روابط انسانی را متزلزل می‌کند و مانع موفقیت‌های تیمی و گروهی می‌شود.
نشانه‌های ذهنیت خرچنگی
در ذهنیت خرچنگی، نشانه‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد که آیا فردی تمایل به کسب ذهنیت خرچنگ در درون خود دارد یا خیر. این نشانه‌ها عبارت است از:
- این ذهنیت را دارند که “مردم نمی‌توانند بهتر یا موفق تر از من باشند”
- تمایل به انتقاد و سرزنش دیگران دارند
- از دیدن موفقیت افراد و رسیدن به دستاوردهای آنها عصبانی و حسادت می‌کنند
- پیش‌فرض‌های منفی دائمی از دستاوردهای افراد دارند
- رقابت بسیار زیادی با دیگران دارند که به آنها انرژی منفی متعددی می‌دهد
- فرض می‌کنند که موفقیت افراد به جای تلاش، با شانس و امتیازات، به دست آمده است.
نحوه شناسایی افراد دارای ذهنیت خرچنگی
اگر همه تلاشتان را برای پیشرفت به کار گرفته‌اید اما همچنان به آن چیزی نرسیده‌اید که لیاقتش را دارید، یعنی افرادی با طرز فکر خرچنگ‌گونه در اطرافتان هستند. ممکن است این افراد فکر کنند شما لایق پیشرفت‌کردن نیستید یا حتی مزایای ناعادلانه‌ای دارید. پس اولین قدم برای دورشدن از افرادی که ذهنیت خرچنگی دارند، ارزیابی محیط و شناسایی این افراد است. ممکن است همین افرادی که ادعای دوستی و رفاقت با شما را دارند، در واقع خرچنگ‌هایی باشند که شما را از دستیابی به موفقیت بازدارند.
جملات رایج بین افراد دارای ذهنیت خرچنگی عبارت‌اند از:
- «چرا این‌قدر ورزش می‌کنی؟»
(وقتی می‌بینند خودشان افرادی تنبل‌اند و شما برای سلامتی و تناسب اندام روزانه ورزش می‌کنید.)
- «وای، چه حوصله‌ای داری!»
(وقتی شما را در حال ماجراجویی یا انجام کارهایی می‌بینند که برای مراقبت از سلامت جسم و روحتان انجام می‌دهید.)
- «بسه دیگه، چقدر کار می‌کنی؟»
(وقتی شاهد تلاش مستمر شما برای دستیابی به اهدافتان هستند.)
اگر روزانه چنین جملاتی را زیاد می‌شنوید، باید رابطه‌تان را با این افراد به‌تدریج کم کنید و با افرادی ارتباط داشته باشید که به شما انگیزه تلاش و پیشرفت می‌دهند.
نمونه‌هایی از ذهنیت خرچنگی
- سلامت جسمانی
تابه‌حال برایتان اتفاق افتاده که تصمیم به کاهش وزن داشته باشید اما مدام افرادی شما را از این کار منصرف کنند و بگویند «تو همین‌طوری هم عالی هستی» یا «حالا این یه تکه کیک رو بخوری، چیزی نمی‌شه که!»؟ تعداد افراد دارای ذهنیت خرچنگی بسیار زیاد است. این افراد وقتی می‌بینند فردی به‌دنبال آمادگی جسمانی و کاهش وزن است، می‌خواهند به هر روشی مانع از رسیدن فرد به هدفش شوند و او را متقاعد کنند که این کار اشتباه است. داشتن این ذهنیت باعث می‌شود این افراد نتوانند هیچ‌کسی را برتر از خودشان ببینند.
- مدیریت مالی
ممکن است تصمیم گرفته باشید کمی در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنید. در این شرایط ممکن است افرادی که ذهنیت خرچنگی دارند، با کارهایی مانند تشویق غذاخوردن بیرون خانه و خرید اقلام غیرضروری شما را به بیشتر خرج‌کردن و هزینه‌های غیرضروری ترغیب کنند.
- دستاوردهای حرفه‌ای
یک نمونه از این مسئله زمانی است که ارتقای شغلی می‌گیرید و در کمال تعجب می‌بینید که فردی از نزدیکانتان به‌جای خوشحالی از این خبر، در تلاش است نشان دهد شایستگی رسیدن به این مقام را ندارید و شما را ناامید کند. بیشتر این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که خود فرد موقعیت شغلی و اجتماعی پایین‌تری دارد و می‌خواهد با کاهش اعتمادبه‌نفس شما خودش را آرام کند.
- رفاه اجتماعی
ممکن است هدفتان از تغییر شغل رفاه اجتماعی بیشتر و رسیدن به دستاوردهای بیشتر باشد. در این شرایط فردی که ذهنیت خرچنگی دارد، با نادیده‌گرفتن اهداف شما یا دشوارکردن فرایند انتقال به شغل جدید مانع از رسیدن به هدفتان می‌شود.
ذهنیت خرچنگ در زندگی شخصی
در زندگی شخصی، ذهنیت خرچنگ می‌تواند به روش‌های مختلفی ظاهر شود، مانند:
- حسادت و رنجش:
دوستان یا اعضای خانواده ممکن است زمانی که شخصی به موفقیت یا خوشبختی دست می‌یابد احساس حسادت یا رنجش کنند و باعث شود که دستاوردهای فرد تضعیف یا مورد انتقاد قرار گیرند.
- عدم حمایت:
افراد با ذهنیت خرچنگ به جای تشویق و حمایت، ممکن است سعی کنند تلاش های دیگران را خراب کنند یا آنها را از پیگیری اهداف خود منصرف کنند.
- مقایسه رقابتی:
مقایسه و رقابت مداوم می‌تواند یک محیط ناسالم ایجاد کند که در آن افراد به جای تقویت رشد و حمایت متقابل، تمرکز بیشتری بر روی سبقت گرفتن از یکدیگر دارند.
ذهنیت خرچنگ در محیط کاری- حرفه‌ای
در محیط‌های حرفه‌ای، ذهنیت خرچنگ می‌تواند بر پویایی و همکاری محل کار تأثیر بگذارد، از جمله:
- سیاست اداری:
در محیط‌های کاری رقابتی، همکاران ممکن است در ضربه زدن، شایعات، یا خرابکاری برای تضعیف اعتبار یکدیگر یا فرصت‌های پیشرفت شغلی شرکت کنند و دست به کار شوند.
- اختلال عملکرد تیم:
ذهنیت خرچنگ می‌تواند مانع کار تیمی و همکاری در تیم‌ها شود، زیرا افراد برنامه‌های شخصی را بر موفقیت جمعی اولویت می‌دهند. این می‌تواند منجر به درگیری، بی‌اعتمادی و فرهنگ کاری سمی شود.
- نوآوری خفه شده:
ترس از دست دادن یا از دست دادن موقعیت می‌تواند افراد را از به اشتراک گذاشتن ایده‌ها، ریسک کردن یا مشارکت در ابتکارات نوآوری منصرف کند و در نهایت خلاقیت و پیشرفت را خفه کند.
چطور از افرادی که ذهنیت خرچنگی دارند، فاصله بگیریم؟
- ذهنیت خرچنگی اطرافیانتان را بپذیرید
قطعا قطع ارتباط با افراد نزدیک و صمیمی یا دورشدن از آنها بسیار سخت است، اما ماندن در کنار این افراد جز آسیب‌دیدن شما نتیجه‌ای ندارد. اولین قدم برای دورشدن از افرادی که ذهنیت خرچنگی دارند، پذیرش این موضوع است.
بپذیرید که دوستانتان از پیشرفت‌کردن و رسیدن شما به اهدافتان خوشحال نمی‌شوند. قطعا پذیرش این موضوع بسیار سخت و ناامیدکننده است، اما هرچه زودتر به این پذیرش برسید، برای خودتان بهتر است.
- فهرستی از اهدف کوتاه‌مدت و بلندمدت بنویسید
با نوشتن اهدافتان انگیزه لازم برای دورشدن از محیط سمی را به خودتان هدیه کنید. گاهی اوقات میل به فرار از این موقعیت آن‌قدر قوی است که خود انگیزه‌ای عالی برای دورشدن از محیط است، اما این کافی نیست و باید هدفی مهم برای شروع مجدد و ارتباط با افراد جدید داشته باشید.
اولین کاری که باید انجام دهید این است که اهدافتان را فهرست و سپس آنها را اولویت‌بندی کنید.
- با افراد جدید ارتباط برقرار کنید
پس از دورشدن از افرادی که طرز فکر خرچنگ‌گونه دارند، باید با افراد سالم در محیطی جدید ارتباط برقرار کنید. اگر هدفتان ورزش‌کردن منظم است، کافی است باشگاهی نزدیک به محل کار یا منزلتان پیدا و آنجا ثبت‌نام کنید یا اگر می‌خواهید مهارت‌هایتان را بهبود ببخشید، افراد حرفه‌ای را الگوی خودتان قرار دهید و از آنها یاد بگیرید.
محیط و افراد جدید انگیزه و انرژی فوق‌العاده‌ای برای رسیدن به اهدافتان به شما می‌دهند. البته ممکن است در محیط جدید هم افرادی با ذهنیت خرچنگی باشند، اما این حداقل کاری است که می‌توانید برای بهبود وضعیت انجام دهید.
- انگیزه و پشتکار داشته باشید
تنها راه مقابله با افرادی که ذهنیت خرچنگی دارند این است که تمام فکرتان دستیابی به اهدافتان باشد و تمام عوامل حواس‌پرتی را حذف کنید. تحت هیچ شرایطی انگیزه‌تان را از دست ندهید؛ داشتن انگیزه راز موفقیت است.
- آهسته و پیوسته به‌سمت اهدافتان پیش روید
ممکن است اهداف بزرگ و جسورانه‌ای داشته باشیم و این هیچ اشکالی ندارد، اما اینکه گاهی می‌خواهیم یک شبه راه صدساله را طی کنیم اشکال دارد. قدم‌به‌قدم برای رسیدن به اهدافتان تلاش کنید.
ابتدا بر موانع کوچک‌تر غلبه کنید و به‌تدریج به‌سمت موانع بزرگ حرکت کنید. افرادی با ذهنیت خرچنگی ممکن است در هر مرحله‌ای از زندگی‌تان حضور داشته باشند؛ وظیفه شما این است که به مسیرتان ادامه دهید و مراقب باشید در دام آنها نیفتید.
راه‌هایی برای غلبه بر ذهنیت خرچنگی
غلبه بر ذهنیت خرچنگ مستلزم ترکیبی از خودآگاهی، همدلی و راهبردهای پیشگیرانه است:
- پرورش همدلی:
همدلی و درک را نسبت به موفقیت‌ها و چالش‌های دیگران تقویت کنید. بدانید که موفقیت دیگران از ارزش یا پتانسیل شما نمی‌کاهد.
- ترویج فرهنگ همکاری:
تشویق کار تیمی، ارتباطات باز و حمایت متقابل در حلقه‌های شخصی و حرفه‌ای. دستاوردهای دیگران را جشن بگیرید و در صورت نیاز به آنها کمک کنید.
- تمرکز بر رشد شخصی:
تمرکز را از مقایسه به رشد و توسعه شخصی تغییر دهید. اهداف واقع بینانه تعیین کنید، بر بهبود مهارت‌ها تمرکز کنید و موفقیت را بر اساس پیشرفت شخصی به جای اعتبارسنجی خارجی اندازه‌گیری کنید.
- رهبری با مثال:
رفتار و رهبری مثبت را با حمایت از رشد و موفقیت دیگران نشان دهید. به عنوان مثال رهبری کنید، از یک فرهنگ حمایتی و فراگیر دفاع کنید و در صورت مشاهده به ذهنیت خرچنگ توجه کنید.
- قدردانی را تمرین کنید:
ذهنیت قدردانی و سپاسگزاری از دستاوردهای خود و دیگران را در خود پرورش دهید. آشکارا سپاسگزاری کنید و موفقیت‌های کوچک و بزرگ را جشن بگیرید.
- تعیین حد و مرز:
اطراف خود را با افراد حمایت‌کننده احاطه کنید که به شما الهام می‌بخشند. قرار گرفتن در معرض تأثیرات منفی یا روابط سمی را که ذهنیت خرچنگ را تداوم می بخشد، به حداقل برسانید.
- به دنبال حل تعارض باشید:
به طور مستقیم و سازنده به درگیری‌ها یا سوء تفاهم‌ها رسیدگی کنید. برای حل اختلافات و ایجاد روابط قوی‌تر، گفتگوی باز، گوش دادن فعال و همکاری را تشویق کنید.
با پرورش فرهنگ حمایت، همدلی و همکاری، افراد می‌توانند بر ذهنیت خرچنگ غلبه کنند و محیط‌هایی را ایجاد کنند که همه بتوانند در آن پیشرفت کنند و موفق شوند.
- سخن پایانی
ممکن است هر فردی ذهنیت خرچنگی داشته باشد، حتی خود شما.
اگر نشانه‌های ذهنیت خرچنگی را دارید، برای تغییر نگرش و باورتان تلاش کنید؛ قطعا موفق خواهید شد. در صورتی که خودتان فردی خیرخواه هستید اما متوجه می‌شوید افرادی با ذهنیت خرچنگی اطرافتان هستند، فقط سعی کنید از آنها دور شوید و رابطه‌تان با آنها را تا حد امکان محدود کنید.
از آنجایی که شما نمی‌توانید باور دیگران را کنترل کنید، اگر می‌خواهید این باورهای منفی روی شما تأثیری نداشته باشند، باید محیط خود را تغییر بدهید. بنابراین افرادی را دور خودتان جمع کنید که از پیشرفت شما خوشحال می‌شوند و انگیزه رسیدن به اهدافتان را به شما می‌دهند.
نیلوفر علی‌بیگی
منبع:
effectiviology. (Feb 2, 2024). Crab Mentality: When People Pull Down Those Who Get Ahead. Taken from the link: https://effectiviology.com/crab-mentality/
Ramesh, K. (February 14, 2024). “Crabs in a bucket” syndrome and how to overcome with it!!. Taken from the link: https://www.linkedin.com/pulse/crabs-bucket-syndrome-how-overcome-kumar-ramesh-xekrc/
Selasa, S. (Oct 18, 2023). Get To Know: Crab Mentality. Taken from the link: https://www.cxomedia.id/wellnes/20221018152623-18-176628/get-to-know-crab-mentality#:~:text=Crab%20mentality%20is%20also%20defined,can’t%20have%20it%20too.
