آموزش جنسی و تربیت جنسی کودک و آگاهی از راه‌های آموزش مسائل جنسی به کودکان یکی از مهم‌ترین ابعاد فرزندپروری است که می‌بایست به آن اهمیت ویژه‌ای داد. کنجکاوی جنسی کودکان و مسائلی که درباره آن مطرح می‌کنند، بخشی از فرایند رشد کودکان و فرزندان شما است و عدم پاسخ درست و علمی به آنها می‌تواند آسیب‌های روانی زیادی را به به مرور بر آنها وارد کند. متاسفانه با وجود گسترش اطلاعات و روابط بین افراد، همچنان والدینی وجود دارند که درباره تربیت جنسی و اهمیت آن اطلاعات اندکی دارند، بنابراین ما در این مقاله به این مسئله مهم خواهیم پرداخت.
درک مفهوم آموزش و تربیت جنسی کودکان
تربیت جنسی کودکان جز مسائل بسیار مهم است که باید به کودک آموزش داده شود. این موضوع راه و روش متفاوتی دارد. دقت کنید که آموزش و تربیت به معنی رشد تدریجی بوده، رشد تدریجی که با توجه به توانایی و استعداد فرد صورت می‌گیرد. وقتی صحبت از آموزش و تربیت جنسی کودک می‌شود منظور همان رشد تدریجی با توجه به استعداد فرد بوده که در زمینه مسائل جنسی است. به عنوان مثال انتقال اطلاعات و آموزش نیازهای جنسی و نحوه برطرف کردن آنها یکی از مواردی است که در تربیت جنسی به آن باید پرداخته شود.
اولین نشانه کنجکاوی کودک درباره مسائل جنسی معمولا سؤال پرتکرار «بچه‌ها چطور به‌دنیا می‌آیند؟» است و در جایگاه والد می‌توانید به قصه معروف لک‌لک‌ها متوسل شوید و موقتا قضیه را حل‌و‌فصل کنید یا با شروع آموزش مسائل جنسی به کودکان، این پرسش را به‌همراه بسیاری از دغدغه‌های آینده او هم‌زمان رفع کنید. اگر مسیر دوم انتخاب شماست، همراه ما باشید تا در این مقاله راه‌و‌چاهش را نشانتان دهیم.
اصول آموزش و تربیت جنسی کودکان
آگاهی والدین از اصول آموزش و تربیت جنسی کودکان کمک کرده تا پدر و مادر علاوه بر اینکه راحت‌تر با فرزند خود صحبت کنند، همچنین اطلاعات درستی را به فرد منتقل کنند. با این حال، صحبت در مورد مسائل جنسی 3 مرحله دارد:
- مرحله اول
در اولین مرحله ابتدا باید ببینید که فرزند شما چه اطلاعاتی از قبل به دست آورده است؟ باید بدانید که مسائل جنسی بخشی نرمال از زندگی و جامعه هستند و حتی اگر شما هم در مورد آنها صحبت نکنید بالاخره در محیط بازی، آموزش و دوستان این مسائل نمایان می‌شوند. در این مرحله می‌توانید با سوالاتی نظیر اینکه “فکر می‌کنید بچه‌ها از کجا میایند” مکالمه را آغاز کنید ولی حتی گاهی قبل از اینکه شما این موضوع و سوال را مطرح نمایید خود فرزند شما نسبت به این مسئله کنجکاو شود و از شما این سوال را بپرسد.
- مرحله دوم
در مرحله دوم اگر فرزند شما از قبل اطلاعات اشتباهی دارد همگی آنها را تصحیح کنید و حقایق را به آنها بگویید. به عنوان مثال برخی از آنها ممکن است بر این باور باشند که در حقیقت لک لک‌ها کودکان را هدیه می‌آورند. در جواب به این باور اشتباه شما باید به آنها بگویید که نوزادان در فضای رحم مادر رشد می‌کنند و خبری هم از لک لک‌ها نیست.
- مرحله سوم
در آخرین مرحله شما می‌توانید حتی از گفت و گویی که در مورد مسائل جنسی دارید به عنوان فرصتی برای بازگو کردن عقاید و احساسات خود در این مورد بهره بگیرید. به عنوان مثال اینکه هر زوجی می‌تواند در صورت آمادگی بچه دار شوند. این یک مثال ساده است.
صرفا صحبت‌کردن دردی را دوا نمی‌کند
وقتی روبه‌روی کودک می‌نشینید تا با او جدی و بزرگ‌سالانه صحبت کنید، موقعیت هم برای شما و هم برای کودک پراسترس و ترسناک می‌شود، به‌خصوص اگر قرار باشد فقط بنشینید و اطلاعاتی کلی را طوطی‌وار در اختیارش بگذارید. روش بهتر چیست؟ اینکه هر لحظه از زندگی روزمره را به فرصتی برای آموزش تبدیل کنید.
اگر فرزندتان بسته تامپون را روی میز می‌بینید و درباره‌اش سؤال می‌پرسد، به‌جای آنکه با پرخاشگری بگویید به وسایلتان دست نزند، صادقانه درباره این وسیله و کاربردش برای او توضیح دهید. اگر اولین بار است که درباره قاعدگی زنان با فرزندتان صحبت می‌کنید، هرازگاهی بحث را باز کنید و اطلاعات بیشتری در اختیارش بگذارید تا اینکه با این مقوله کاملا آشنا شود.
متناسب با سن کودک آموزش دهید
هدف از آموزش مسائل جنسی به کودکان آموختن آناتومی بدن زنان و مردان و مفاهیم مرتبط مثل بلوغ، هویت جنسی، میل جنسی، آزار جنسی و تعرض جنسی است. بااین‌حال نباید این مسئله مهم را نادیده گرفت که میزان درک بچه‌ها از مسائل جنسی در مراحل رشد مدام تغییر می‌کند. بنابراین رویکرد مناسب آموزش این مسائل به کودکی ۳ساله با رویکرد مناسب برای آموزش به نوجوانی ۱۳ساله متفاوت است. کتاب‌ها، فیلم‌ها و کلاس‌های آموزشی به والدین کمک می‌کنند این گفت‌و‌گوی مهم را مقتدرانه و دقیقا متناسب با سن کودک و میزان درک او پیش ببرند.
-
آموزش مسائل جنسی به کودکان نهایتا ۲ساله
اکثر والدین ایرانی نگاه خوبی به آموزش مسائل جنسی به کودکان زیر ۲ سال ندارند. با وجود این، آموزش‌های اولیه در این دوران (قبل از آنکه کودک زبان باز کند) زمینه را برای مفاهیم بعدی فراهم می‌کند. با یاددهی نام اندام‌های تناسلی شروع کنید و آن را در فعالیت‌های روزمره بگنجانید. مثلا هنگام حمام‌کردن با بیان واژه‌هایی مثل آلت تناسلی، سینه، واژن و اشاره مستقیم به هرکدام ذهن کودک را آماده یادگیری مسائل بهداشتی و نقاط آسیب‌پذیر بدن کنید. این آموزش صریح و صادقانه ضمن انتقال اطلاعات مهم، والد را در ذهن کودک به منبعی کاملا قابل‌اعتماد تبدیل می‌کنند.
-
آموزش مسائل جنسی به کودکان ۲ تا ۵ساله
در این گروه سنی، تمرکز آموزش باید روی مرزهای جنسی و نقاطی از بدن باشد که لمس آنها توسط دیگران مجاز یا غیرمجاز است. با انجام بازی‌های لمسی مثل «قلقلک» به فرزندتان یاد دهید تا چه اندازه لمس‌شدن مجاز است و از کجا به‌بعد باید واکنش نشان دهد.
بچه‌ها در این گروه سنی باید بدانند دیگران اجازه لمس اندام تناسلی آنها را ندارند. اگر مچ کودک کنجکاوتان را هنگام دکتربازی گرفتید، این کنجکاوی را بپذیرید و آن را تبدیل کنید به یک نقطه ورود به بحث درباره قوانین و ارزش‌های خانواده مثل اینکه در مکان‌های مختلف چه پوششی لازم است یا اینکه به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند اندام خصوصی دیگران را لمس کند.
در پاسخ به سؤالات پیچیده‌تر دروغ نگویید، اما نیازی به بیان تمام حقیقت هم نیست. اگر می‌خواهید درباره نحوه بچه‌دارشدن توضیح دهید، از آموزش سکس صرف‌نظر کرده و به این جمله بسنده کنید که «دو فرد بزرگ‌سال بدن‌هایشان را به هم وصل می‌کنند، اسپرم و تخمک به اشتراک می‌گذارند تا یک بچه قشنگ مثل تو به دنیا بیاورند». خیال کودک را آسوده کنید که بعدها درباره نحوه برخورد اسپرم و تخمک بیشتر برایش توضیح می‌دهید.
-
آموزش مسائل جنسی به کودکان ۶ تا ۸ساله
کودک در این سن‌و‌سال باید کاوش ایمن در فضای دیجیتال را بیاموزد. قوانین مشخصی درباره ارتباط با غریبه‌ها و ارسال تصاویر شخصی‌اش وضع کنید و به او اطمینان دهید اگر چیزی موجب ناراحتی یا نگرانی‌اش شود، می‌تواند بی‌دغدغه با شما در میانش بگذارد. یک قدم به جلو بردارید و کمی درباره سوءاستفاده جنسی و مفهوم تجاوز صحبت کنید. بچه‌ها باید با این واقعیت ناگوار روبه‌رو شوند تا اهمیت محافظت از خود درک کنند یا به دوستی که از او سوءاستفاده شده است، کمک کنند. البته اینکه چقدر درباره این مسئله صحبت می‌کنید، کاملا به وضعیت ذهنی فرزندتان بستگی دارد.
موارد بعدی که می‌توان در آموزش مسائل جنسی به کودکان ۶ تا ۸ساله به آنها پرداخت، مکانیسم رابطه جنسی، هویت جنسی زن و مرد و مسئله بسیار مهم بلوغ است.
-
آموزش مسائل جنسی به کودکان ۹ تا ۱۲ساله
این سن پر از تغییرات عاطفی و اجتماعی است و فرزندان شما با مشکلات جسمی و روحی متعدد دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. با فرزندان خود درباره احساسی که به تغییرات بدنی خود دارند صحبت کنید و همواره یادآوری کنید که تمام این تغییرات کاملا طبیعی‌اند.
فرزند شما در این سن باید برای اولین قاعدگی و انزال آماده شود. برایش توضیح دهید که قاعدگی و انزال از نشانه‌های قابلیت باروری بدن‌اند و به چرخه حیات کمک می‌کنند. همچنین درباره رابطه جنسی و سایر رفتارهای جنسی با جزئیات بیشتری صحبت کنید. مثلا توضیح دهید که با شروع دوران بلوغ، شدت‌یافتن احساسات جنسی و تمایلات عاشقانه به هم‌سالانش دور از انتظار نیست.
از آنجایی که این گروه سنی عموماً آزادی آنلاین بیشتری دارند، ایده خوبی است که به طور دوره‌ای درباره امنیت اینترنت گپ بزنید و قوانین و ارزش‌های دیجیتالی را که قبلاً ایجاد کرده‌اید، بنا کنید. به عنوان مثال، صریح در مورد اینکه چگونه به اشتراک گذاری عکس های برهنه یا غیراخلاقی از خود یا همسالان خود ممکن است غیرقانونی باشد صحبت کنید.
-
آموزش مسائل جنسی به نوجوانان
در نوجوانی که فرزندتان نگاه دقیق‌تری به مسائل جنسی پیدا کرده است، مفهوم «رضایت در ارتباط جنسی» را همچون چراغی در ذهنش روشن کنید. فرزندتان باید یاد بگیرد بعدها از همسر خود چه انتظاراتی داشته باشد، چطور انتظاراتش را بیان کند و چطور از خود در برابر فشار و خشونت در رابطه محافظت کند. اکنون بهترین موقع برای یادگیری روش‌های پیشگیری از بارداری، بیماری‌های مقاربتی و اهمیت سلامت جنسی است. تا می‌توانید و حرف تازه‌ای دارید، پیرامون روابط سالم صحبت کنید تا فرزندتان یاد بگیرد به‌راحتی خطرات جنسی را ارزیابی کند و بهترین تصمیمات را در این زمینه بگیرد.
یادگیری بهتر و عمیق‌تر با تداوم در مکالمه بین شما و فرزندانتان
آموزش مسائل جنسی به کودکان فرایندی ادامه‌دار است. خیلی وقت‌ها لازم است تابو بشکنید و به‌رغم احساسات ناخوشایند خود، جملات مهمی را به فرزند خود یادآوری کنید؛ به او بگویید ممکن است در فضای وب یا شبکه‌های اجتماعی، ناخواسته با محتوای پورنوگرافی روبه‌رو شود و می‌تواند صادقانه درباره آنها با شما صحبت کند.
یادآوری کنید که حرف‌زدن درباره این مسائل موجب عصبانیت و پرخاشگری شما نمی‌شود و می‌توانید اطلاعات خوبی در اختیارش بگذارید. فراموش نکنید که کودکان باید کنجکاو باشند و سؤال بپرسند؛ این بخشی از روند سالم رشد کودک است. با گفت‌و‌گوی مداوم آموزش شما کامل‌تر و مسائل جنسی در نگاه فرزندتان شفاف‌تر خواهد بود.
آموزش جنسی راهی برای پیشگیری از مشکلات
والدینی که اشتیاقی به آموزش مسائل جنسی به کودکان ندارند و حتی از نزدیک‌شدن به بحث‌های این‌چنینی پرهیز می‌کنند، درنهایت فرزندان خود را با این پیش‌زمینه وارد جامعه می‌کنند که صحبت‌کردن درباره سکس تابویی غیراخلاقی است. این افراد بعدها نمی‌توانند درباره نیازهای جنسی خود حرف بزنند و اکثرا به سرکوب جنسی روی می‌آورند درحالی‌که با آموزش درست در سن مناسب می‌توان جلوی بسیاری از مشکلات جنسی دوران بزرگسالی را گرفت.
نیلوفر علی‌بیگی
منبع:
KNETEMAN, L. (JAN 02, 2024). How to Talk to Your Kids About Sex: an age-by-age guide. Taken from the link: https://www.todaysparent.com/family/parenting/age-by-age-guide-to-talking-to-kids-about-sex/
