مفهوم سندروم دختر خوب این یک محصول فرهنگ عامه است – عبارتی که به احتمال زیاد در رسانه‌های اجتماعی خود با آن برخورد می‌کنید. در طول تاریخ، زنان همیشه به‌گونه‌ای تربیت شده‌اند که مهربان، مطیع و فداکار باشند. وقتی به یک “دختر خوب” فکر می‌کنیم، فکر یک دختر ساکت، خوش رفتار، وفادار و مطیع است که برای خوشحال کردن دیگران دست به هر کاری می‌زند. اینها خصوصیات فردی است که «سندرم دختر خوب» دارد. ممکن است به نظر بی ضرر باشد، اما می‌تواند در یک دوره زمانی روی عزت نفس و سطح اعتماد به نفس زن تأثیر بگذارد.
سندروم دختر خوب چیست؟
سندروم دختر خوب در حقیقت به طرز فکری گفته می‌شود که به موجب آن افراد خوبی خود را با ارزش‌هایشان مرتبط می‌دانند. از نسل‌های قبل جملاتی مثل «دختر خوب که روی حرف بزرگ‌ترش حرف نمی‌زنه» یا «دختر خوب هرچی بهش می‌گن می‌گه چشم!» را زیاد شنیده‌ایم. این جملات کلیشه‌ای از معضلی به‌نام «سندروم دختر خوب» ناشی می‌شوند.
هنجارهای اجتماعی اغلب دختران جوان را طوری آموزش می‌دهند و تربیت می‌کنند که مطیع، مهربان و وفادار باشند. در مقابل طبق همین هنجارها، پسران معمولا افرادی مستقل، قاطع و بااعتمادبه‌نفس بار می‌آیند. نتیجه این می‌شود که دختران نگران حمایت‌نشدن یا هر نوع رویارویی با دیگران هستند و از خواسته‌های شخصی خود به نفع نیازهای دیگران صرف‌نظر می‌کنند.
درک مفهوم دختر خوب به عنوان یک سندروم آسیب‌زا
سندرم دختر خوب یک اختلال یا تشخیص شناخته شده نیست. این سندروم به زنی اشاره دارد که رفتارهای کلیشه‌ای اجتماعی و فرهنگی را در مورد اینکه چگونه «باید» عمل کند، درونی می‌کند. یعنی زن ممکن است باور داشته باشد که اگر آنطور که انتظار می رود رفتار نکند، دوستش نخواهد داشت.
در واقع از دختران و زنان جوان انتظار می‌رود که همیشه دوست‌داشتنی باشند و از دیگران حمایت کنند. این مسئله درنهایت آنها را مجبور می‌کند که خواسته‌های دیگران را مهم‌تر از خواسته‌های خود بدانند. دختران خوب اغلب خود را ملزم به پیروی از قوانین عرفی می‌دانند. درنتیجه خلاقیتشان محدود می‌شود، چون تصور می‌کنند که با حرکت در مسیری غیرمتعارف مثل کارآفرینی یا اولویت‌دادن به نیازهای خود به‌جای نیازهای خانواده، از اجتماع طرد می‌شوند.
نشانه‌های سندروم دختر خوب
زنان مبتلا به سندرم دختر خوب همیشه خوب هستند و برای جلوگیری از درگیری از راه خود دوری می‌کنند
سندروم دختر خوب در دوران کودکی شکل می‌گیرد. بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه استنفورد، صفات مطلوب زنان در جوامع مختلف مهربانی، وفاداری و شادابی هستند درحالی‌که از مردان انتظار می‌رود قاطع، مستقل و بااعتمادبه‌نفس باشند.
بسیاری از والدین این باورها را در پسران و دختران خود شکل می‌دهند. با اینکه والدین همیشه برای فرزندان خود بهترین‌ها را می‌خواهند، برای پذیرفته‌شدن در جامعه ارزش زیادی قائل‌اند. بنابراین برای اینکه دخترانی مردم‌پسند داشته باشند، آنها را با معیارهایی که گفتیم تربیت می‌کنند.
اکثر زنان خود را در یک یا چند ویژگی از شش ویژگی که در زیر به آن اشاره شده است، می‌بینند. آنچه که بیش از همه مهم است این است که شما چقدر این ویژگی‌ها را به شدت نشان می‌دهید و اینکه آیا آنها باعث می‌شوند به گونه ای رفتار کنید که برای شما معتبر نیست!
۱. اعتقاد دارید باید همیشه خوب باشید تا دوست داشته شوید
چنین زنانی معمولاً تمایل دارند افرادی راضی باشند که به دنبال تأیید خارجی هستند یا همیشه سعی می‌کنند کامل باشند. آنها تمایل دارند نیازهای دیگران را در اولویت قرار دهند.
شخصی که دچار سندروم دختر خوب شده است، احتمالا رفتار بد اطرافیان را می‌پذیرد، چون فکر می‌کند که به‌اندازه کافی خوب نیست. در حقیقت، دلیل اصلی بدرفتاری دیگران با چنین فردی این است که می‌دانند او درنهایت با این مسئله کنار می‌آید.
هرچند باید با مردم با احترام و مهربانی برخورد کرد، افراد دچار سندروم دختر خوب بیش از اندازه به مردم احترام می‌گذارند. آنها ترجیح می‌دهند که آسایش خود را فدا کنند تا دیگران راضی شوند. ارزش شما به‌اندازه کاری که برای دیگران انجام می‌دهید نیست. مراقبت از خود و احترام به نیازهای خود هم به همان میزان و شاید هم بیشتر از آن اهمیت دارند. در ضمن لازمه مراقبت و حمایت از دیگران این است که اول به خودتان اهمیت بدهید.
۲. در بیان عقاید خود مشکل دارید و خود را مجبور به سکوت می‌کنید
این افراد به دلیل ترس از قضاوت یا انتقاد دیگران در بیان نظرات یا احساسات خود مشکل دارند. دکتر بورلی می‌گوید: گاهی اوقات آنها به دلیل ترس از جریحه دار کردن احساسات دیگران در بیان خود با مشکل مواجه می شوند.
اگر دچار سندروم دختر خوب شده باشید، از قضاوت شدن می‌ترسید. بنابراین جای هیچ تعجبی نیست که برای چنین فردی به‌نفع خود حرف‌زدن چالشی بزرگ محسوب شود. این افراد اغلب از مشاجره‌های ضروری و ناگزیر در محل کار، مدرسه یا خانه اجتناب می‌کنند، چون می‌ترسند که طرد شوند یا حتی از این کار خجالت می‌کشند. به‌اعتقاد افراد مبتلا به این سندروم، دختر خوب قانع است و خلاف هنجارهای اجتماعی عمل نمی‌کند.
۳. نه گفتن برایتان سخت است
این افراد حتی اگر چیزی را دوست نداشته باشند یا احساس ناراحتی کنند، نه گفتن برایشان دشوار است و از ترس طرد شدن، بیش از حد مطیع هستند.
ناتوانی در نه گفتن سبب می‌شود که این افراد همیشه در معرض رابطه آسیب‌زا و وابستگی به دیگری باشند و قربانی سوءاستفاده و دستکاری روان‌شناختی شوند. کسانی که دچار سندروم دختر خوب هستند، باید بدانند که تعیین مرزهای سالم با دیگران از خوبی آنها نمی‌کاهد و اتفاقا سبب می‌شود که از دور باطل روابط آسیب‌زا خارج شوند.
افرادی که به سندروم دختر خوب دچارند، اغلب «نه» را کلمه بدی می‌دانند و برای راضی‌کردن دیگران هر کاری می‌کنند. دختران خوب زمانی که ناراحت و بسیار خسته‌اند، به‌جای اینکه با نه گفتن مرزگذاری سالم کنند، خودشان را مجبور می‌کنند که بله بگویند. دلیلش این است که از نه گفتن می‌ترسند و تصور می‌کنند که دادن پاسخ منفی به درخواست‌های دیگران آنها را خودخواه، بی‌توجه به دیگران و کمتر از خوب جلوه می‌دهد.
اگر همیشه به درخواست‌های دیگران پاسخ مثبت بدهید اما دیگران با شما چنین رفتاری نداشته باشند، خسته و بی‌حوصله خواهید شد. قاطع‌بودن و یادگیری مهارت نه گفتن باعث حفظ آرامش شما می‌شود.
۴. می‌ترسید که دیگران از شما ناراحت و ناامید شوند
این افراد نه تنها نگران دریافت نارضایتی از افراد حلقه خود هستند، بلکه از ناامید کردن دیگران نیز می‌ترسند.
از آنجایی که دختران خوب از سنین پایین آموزش داده می‌شوند، خود را مسئول اعمال و احساسات دیگران می‌دانند. آنها از انجام‌دادن هر کاری جز تعظیم به دیگران، مراقبت از آنها و اطمینان از حال خوب آنها می‌ترسند. افراد مبتلا به سندروم دختر خوب احساس می‌کنند که همیشه مقصرند و حتما کار اشتباهی انجام داده‌اند که باعث رفتار منفی دیگران شده است.
مثلا فرد مبتلا به این سندروم ممکن است تصور کند تقصیر اوست که همسرش در محل کار روز بدی داشته است و سر او فریاد می‌کشد، اما واقعیت این نیست. او هیچ کار اشتباهی انجام نداده و موقعیتی که کاملا ورای اختیار او بوده است، به او هیچ ربطی ندارد.
۵. به دنبال کمال‌گرایی می‌روید و استانداردهایی سخت‌گیرانه برای خود تعیین می‌کنید
البته کمال گرایی بد نیست . داشتن توقعات بالا از خودتان می‌تواند به شما احساس قوی هدایت شدن و نظم و انضباط بدهد. مشکلات زمانی به وجود می‌آیند که احساس ارزشمندی خود را بر اساس آنچه انجام می‌دهید استوار کنید – یا اگر با سندروم دختر خوب سر و کار دارید، بر اساس اینکه دیگران چگونه شما را درک می‌کنند بیش از حد رفتار می‌کنید.
افراد مبتلا به سندروم دختر خوب اغلب برای موفقیت به‌عنوان مادر، دختر، دوست یا کارمند بیش از اندازه به خود فشار می‌آورند، چون می‌ترسند که اطرافیان را از خود ناامید کنند. به‌علاوه، چنین افرادی اغلب خود را با کسانی مقایسه می‌کنند که آنها را موفق‌تر از خود می‌دانند. آنها با خود بدرفتاری می‌کنند، چون به‌نظر خودشان مانند این افراد موفق نیستند. درنتیجه دچار مشکلات روانی می‌شوند.
قضیه سندروم دختر خوب به همین‌جا ختم نمی‌شود. دختران خوب پا را از این هم فراتر می‌گذارند و به‌دنبال کمال‌گرایی می‌روند. این ویژگی آنها را آماده شکست می‌کند، چون انسان هرچقدر هم که توانا باشد، نمی‌تواند به کمال مطلوب برسد.
۶. هنگام رابطه جنسی با همسرتان، خود را راضی نشان می‌دهید
سندروم دختر خوب نه‌تنها بر توانایی زن برای تعیین مرزهای سالم و رابطه خوب و صادقانه اثر می‌گذارد، بلکه زندگی جنسی او را هم تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. زنان دچار این سندروم همیشه در رابطه جنسی با شریک زندگی خود، او را در اولویت قرار می‌دهند و نمی‌توانند نیازهای خود را صریح بیان کنند.
این افراد همیشه نگران هستند که به احساسات همسرشان آسیب بزنند. نادیده‌گرفتن احساسات و نیازهای خودشان هم اغلب به افسردگی ، احساس نادیده‌گرفته‌شدن و اضطراب منجر می‌شود.
چگونه با سندروم دختر خوب مقابله کنیم؟
۱. اولویت دادن به نیازهای خود
شما از هر کسی برای خودتان مهم‌ترید. سندروم دختر خوب همیشه می‌گوید که شما باید خود را وقف رسیدگی به نیازهای دیگران کنید، اما باید زمانی به این دور باطل پایان دهید. هرچه به احساسات خود بیشتر توجه کنید و نیازهای خود را مهم‌تر بدانید، بهتر می‌توانید از دیگران حمایت کنید.
با برقراری ارتباط صریح و صادقانه با اطرافیان، مرزهای سالمی تعریف کنید. اگر چیزی شما را ناراحت می‌کند یا نیازی جسمی، عاطفی یا جنسی دارید که برآورده نمی‌شود، حق دارید که آن را بیان کنید.
۲. نه گفتن همیشه بد نیست
کسی که دچار سندروم دختر خوب شده است، نمی‌تواند به درخواست دیگران پاسخ منفی بدهد. نه گفتن قدرت برتر شماست. اگر کسی از شما درخواستی دارد که برای اجابت‌کردن آن آماده نیستید، فقط نه بگویید. شما به هیچ‌کس بدهکار نیستید. مثلا در چنین مواقعی می‌توانید بگویید: «نه، متشکرم. کارهای زیادی دارم و بقیه تعهداتم اولویت دارند».
۳. مشخص کردن ارزش‌های خود
قربانیان سندروم دختر خوب اغلب ارزش‌های اخلاقی و باورهای خود را کنار می‌گذارند چون همیشه باید از قواعد دیگران پیروی کنند. برای مقابله با این مسئله، زمانی را به تفکر درباره ارزش‌های خود اختصاص بدهید. در یک دفترچه آنچه را برایتان مهم است یا تصوری را که از فردی خوب دارید صادقانه یادداشت کنید تا به آن پایبند بمانید چراکه به گفته «بورلی انگل» نویسنده کتاب سندروم دختر خوب:
مردان و زنان را باورهایشان می‌سازد. وقتی خودشان را باور دارند پس هستند.
۴. باور به ارزشمندی خود
افراد مبتلا به سندروم دختر خوب اغلب دچار کمبود اعتماد‌به‌نفس هستند. این افراد برای خود استانداردهای بسیار سخت‌گیرانه‌ای تعیین کرده‌اند و در قبال کارهای دیگران احساس مسئولیت می‌کنند. تکرار کلمات و جملات مثبت برای باور به خود به این افراد کمک می‌کند.
پس اگر نشانه‌های این سندروم را در خود می‌بینید، هر صبح با خود چنین جملاتی را تکرار کنید:
- من مهربان، زیرک و باهوشم
- لیاقت من بیشتر از اینهاست و باید با من به‌قدر شایستگی‌ام برخورد شود
- آنچه دیگران دربارۀ من فکر می‌کنند ربطی به من ندارد
- اولین مشکل ما، چه زن و چه مرد، یاد گرفتن نیست، بلکه یاد نگرفتن است
- مردان و زنان را باورهایشان می‌سازد. وقتی خودشان را باور دارند پس هستند
- زنان قدرتمند یاد گرفته‌اند که برای به دست آوردن امنیت و آسایش نباید به دیگران متکی بود
خداحافظی با سندروم دختر خوب
سندروم دختر خوب مختص جامعه یا کشوری خاص نیست و فقط در بعضی از کشورها بیشتر و در برخی دیگر کمتر به چشم می‌خورد.
بسیاری از عادات و باورهای نادرست مثل سندروم دختر خوب قدمتی دیرینه دارند، اما این بدان معنا نیست که نمی‌توانیم با آنها مقابله کنیم. بسیاری از مردم عادت کرده‌اند که برخی ویژگی‌ها را به‌عنوان خصوصیات دختر خوب بپذیرند. این معضل تنها مختص جامعه ما نیست و بسیاری از جوامع مدرن هم هنوز درگیر این مسئله‌اند.
تغییردادن باورهای قدیمی همیشه کار ساده‌ای نیست، بااین‌حال می‌توانیم از خودمان شروع کنیم. راهکارهایی که در این مقاله ارائه کردیم، می‌توانند نقطه شروع ما باشند.
نیلوفر علی‌بیگی
منبع:
بورلی، انگل (۲۰۱۰). سندروم دختر خوب. ترجمه: الهام احمدزاده (140۰). تهران: انتشارات نشر نون.
Beverly, Engel (2010). The Nice Girl Syndrome: Stop Being Manipulated and Abused — and Start Standing Up for Yourself. London: Wiley.
