طفلی به نام شادی، دیری است گم شده است.
با چشم های روشن براق،
با گیسویی بلند به بالای آرزو،
هر کس ازو نشانی دارد،
ما را کند خبر،
این هم نشان ما:
یک سو خلیج فارس
سوی دگر، خزر         (شفیعی کدکنی)

بحران افسردگی و شادی گمشده در جامعه امروز، ما را بر آن داشت تا همدوش تلاش روان شناسان و مشاوران، در هزار توی واژگان و جملات روح نواز ادبیات فارسی، شادی و نشاطی را جستجو کنیم تا مرهمی باشد بر زخم های دلمردگی و کسالت امروز ما؛ امید آن است که درخشش این شادمانی، تیرگی روان و نهاد انسان گرفتارِ مرداب غم و اندوه را روشنایی بخشد.
عبور از گذشته و اعتماد به آینده، بی شک راز مهم سرزندگی و شادابی است. در حال زیستن و اغتنام این فرصتِ کوتاهِ حال، غبار ایستایی در گذشته و اضطراب آینده را از روان انسان پاک می کند و روح را چنان صیقل می دهد که درخشش آن، شادمانی و شعفی وصف ناپذیر را برای انسان آگاه به حال، به ارمغان می آورد.
اندیشه و پیام اصلی پدر شعر فارسی «رودکی» نیز همین اغتنام وقت و خوش باشی است. از دید  او مدار جهان بر سختی و ناهمواری است و ناله و فغان و انتظار شادی و راحتي از این دنیای ناسازگار بی فایده است:
ای آنکه غمگنی و سزاواری
و اندر نهان سرشک همی باری
هموار خواهی کرد گیتی را
گیتی است کی پذیرد همواری ؟
مُستی مکن که نشنود او مُستی
زاری مکن که نشنود او زاری

اما آنچه این بدبینی رودکی را نسبت به جهانِ گذرا تلطیف می کند، دعوت به نشاط و شادمانی است؛ از دید او شادی تنها هدف زندگی است:
شاد زی با سیاه چشمان، شاد
که جهان نیست جز فسانه و باد

زندگی ابر و بادی است که چیزی از آن در دست نمی ماند جز همین لحظه ای که در آن به سر می بری؛ پس گذشته را فراموش کن و دم را غنیمت شمار و شاد باش:
ز آمده شادمان بباید بود
وز گذشته نکرد باید یاد
باد و ابرست این جهان و فسوس
باده پیش آر هر چه باداباد

یافتن گریزگاهی برای فرار از افسردگی و اندوه بی پایان زندگی، دغدغه و آرزوی انسان امروز است. در حقیقت شاد زیستن و دست یابی به دنیای سراسر مهربانی و شادی از جمله نیازهای روانی بشر محسوب می شود. حکیم طوس، فردوسی نیز، راز شاد اندیشی و خوش باشی را بارها و بارها در لابلای موج های خروشان اقیانوس شاهنامه بیان می کند.
از نظر او در برابر جهان ناپایدار و شکنندگی عمر و فنای زندگی، هیچ گذرگاهی نیست مگر نقد حال و غنیمت شمردن عمر، و شادمانی از لحظات تکرار نشدنی زندگی:
بیا تا به شادی دهیم و خوریم
چو گاه گذشتن بود بگذریم
                                                                      .****
از او تو به جز شادمانی مجوی
به باغ جهان برگ انده مبوی
                                                                       .****
همی گفت شادی ترا مایه بس
به فردا نگوید خردمند کس
                                                                      .****
خرد، گوهر درخشان شاهنامه است که درسایه این خرد، آرامش و شادمانی  تحقق می یابد و دل نیز از ذوق این شادی به وجد می آید و جوان می گردد:
سخن چون برابر شود با خرد
روان سراینده رامش برد
                                                                      .****
چو شادی بکاهد، بکاهد روان
خرد گردد اندرمیان ناتوان
مده دل به غم تا نکاهد روان
به شادی همی دار دل را جوان

راز دیگر ژرف اندیش طوس، برای دست یابی به شادمانی، نیکی در حق دیگران است، مهربانی شادی آفرین و آرامش بخش است:
اگر بد کنی جز بدی ندروی
شبی در جهان شادمان نغنوی

شادی از نگاه تیزبین، خیام، پدیده شگفت ادب فارسی، گونه دیگری است.
خیام در رباعیات خود بارها به گونه های مختلف این معنی را پرورده است که عمر به سرعت می گذرد و باید فرصت را غنیمت شمرد. اندیشه گذشته و آینده، حال را مسموم می کند، در صورتی که اصل زندگی، حال است و گذشته و آینده، فرع آن. وقتی آدمی در فرع و حاشیه زندگی می کند، اصل را از بین می برد، پس باید فرصت را غنیمت شمرد و از توجه به گذشته و آینده پرهیز کرد:

امروز تو را دسترس فردا نیست
و اندیشه فردات به جز سودا نیست
                                                                          .***
ضایع مکن این دم اَر دلت شیدا نیست
کاین باقی عمر را بها پیدا نیست
                                                            
گذشته و آینده دو عدم است و ما میان دو نیستی، دمی را که زنده ایم، دریابیم. استفاده کنیم و در استفاده شتاب کنیم. امروز را شاد باشیم. فردا را کسی ندیده است. این تنها حقیقت زندگی است:
بر چهره گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست
خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است
                                                                           .***
گر یک نفست ز زندگانی گذرد
مگذار که جز به شادمانی گذرد
هشدار که سرمایه سودای جهان
عمرست چنان کش گذرانی گذرد                                                                                                     .***
اما مظهر این برخورداری از نعمت های زندگی”شراب” است و شک نیست که در زبان شعر غالباً شراب به معنی وسیله فراغ خاطر و خوشی است. وقتی خیام می گوید دم را غنیمت بدان و شراب بخور که به عمر اعتباری نیست، مقصود این است که قدر وقت را بشناس و عمر را بیهوده تلف مکن:
این قافله عمر عجب می گذرد
دریاب دمی که با طرب می گذرد
ساقی غم فردای حریفان چه خوری؟
پیش آر پیاله را که شب می گذرد
                                                                           .***
خیام اگر ز باده مستی خوش باش
با ماه رخی اگر نشستی خوش باش
چون عاقبت کار جهان نیستی است
انگار که نیستی، چو هستی خوش باش

شادمانی در سپهر اندیشه نظامی، ستاره پر فروغی است که درخشش آن جلوه خاصی به داستان های عاشقانه او می بخشد. نظامی، با طرح واقعیت مرگ سعی می کند از علاقه به دنیا به عنوان هدف نهایی زیستن، بکاهد. از دید او یکی از علل احساس شادی در زندگی، عدم وابستگی به جهان مادی است؛ از این روست که هر جا او شادی را مطرح می کند به موازات آن، ناپایداری جهان و ضرورت استفاده از این زندگی ناپایدار مطرح می شود.
چو می باید شدن زین دیر،ناچار
نشاط از غم به و شادی ز تیمار
                                                            

بیا تا خوریم آنچه داریم شاد
درم بر درم چند باید نهاد
                                                            

ز بهر درم تند و بدخو مباش
تو باید که باشی درم گو مباش
                                                            

از نظر نظامی تنها سرمایه ارزشمند زندگی نفسی است که نباید به تلخی کشید؛ وقتی آسان گیری، زندگی را سهل و آسان می کند، پس نباید در حساب دنیا سخت گیر بودکه این ستم بر خویشتن است؛ آسان گیری، شادمانی لحظات را در پی دارد:
دمی را که سرمایه از زندگی است
به تلخی سپردن نه فرخندگی است
مشو در حساب جهان سخت گیر
همه سخت گیری بود سخت میر
به آسان گذاری، دمی می شمار
که آسان زید مرد آسان گذار
می شادی آور به شادی نهیم
ز شادی نهاده به شادی دهیم
چه باید به خود بر ستم داشتن
همه ساله خود را به غم داشتن

اساس جهان بر شادمانی است؛ نه غم و اندوه و نه ظلم و بیداد؛ زیاده خواهی غم آفرین است؛ کنارش بگذار تا شادی، روحت را نوازش دهد:
جهان غم نیرزد به شادی گرای
نه کز بهر غم کرده اند این سرای
جهان از پی شادی و دلخوشی است
نه از بهر بیداد و محنت کشی است
                                                            

خوش زی که زمانه غم نیرزد
اندیشه بیش و کم نیرزد
                                                            

و نهایت اینکه شادیِ در لحظه بودن را نباید فراموش کرد؛ دیروز سپری شده و فردا نیز نامعلوم و ناپدید است:
چون دی رفت و فردا نیامد پدید
به شادی یک امشب بباید برید

پس بیائیم هم نوا با شاعران و متفکران شادی آفرین ادب فارسی، اساس زندگی را برآسان گیری و دوری از هر گونه زیاده خواهی بنا کنیم تا به دور از دغدغه داشته ها و نداشته ها، از شادی لحظه ها لذت ببریم …

دکتر فریده محسنی هنجنی

مقالات مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.
برای ادامه، شما باید با قوانین موافقت کنید

keyboard_arrow_up