طرحواره یا خانواده درمانی طرحواره، یک رویکرد درمانی است که در اواخر دهه ۱۹۶۰ توسط والتر هیل رایس (Walter Kempler) به وجود آمد. این رویکرد درمانی بر پایه اصول خانواده شناختی-رفتاری و نظریه سیستم‌ها بنا شده است.
هدف اصلی خانواده درمانی طرحواره، تغییر الگوهای ناسالم و بی‌نظم در روابط خانوادگی است. این رویکرد درمانی فرض می‌کند که مشکلات روانی یا رفتاری فرد، نتیجه‌ای از تعاملات ناسالم و ناکارآمد درون خانواده است. بنابراین، برای حل مشکلات فردی، نیاز است تا درمان به صورت گروهی و با مشارکت تمام اعضای خانواده انجام شود.
در جلسات خانواده درمانی طرحواره، توجه اصلی بر روی بررسی الگوهای ارتباطی، نقش‌ها، و ساختار خانواده است. اعضای خانواده به کمک تمرین‌ها و وظایف مختلف، فرصتی برای شناسایی و تغییر الگوهای ناسالم خود دارند. همچنین، درمانگر به عنوان یک مشاهده‌گر، الگوها و تعاملات خانواده را بررسی کرده و راهنمایی‌های لازم را برای بهبود روابط خانوادگی ارائه می‌دهد.
به عنوان یک روش درمانی خانوادگی موثر، خانواده درمانی طرحواره در حل مشکلات مختلفی مانند درگیری‌ها، ناتوانی‌های رفتاری، اختلالات روانی، اعتیاد و مشکلات ارتباطی خانوادگی کاربرد دارد.
این رویکرد درمانی از طریق ایجاد تغییر در ساختار خانواده و الگوهای ارتباطی، خانواده درمانی طرحواره به اهداف زیر می‌پردازد:
بهبود ارتباطات خانوادگی: خانواده درمانی طرحواره با تمرکز بر ارتباطات خانوادگی، به اعضای خانواده کمک می‌کند تا الگوهای ناسالم و غیرمؤثر در ارتباط با یکدیگر را شناسایی و تغییر دهند. این رویکرد به خانواده کمک می‌کند تا راه‌های سالم‌تری را برای بیان احساسات، حل مسائل و ارتباطات مؤثر پیدا کنند.
تقویت سیستم خانواده: خانواده را به عنوان یک سیستم در نظر می‌گیرد و تلاش می‌کند تا تعاملات و توازن درونی سیستم را بهبود بخشد. این رویکرد معتقد است که تغییر در یک عضو خانواده، تأثیر مستقیمی بر سایر اعضا خواهد داشت. بنابراین، با تقویت همکاری و هماهنگی بین اعضای خانواده، سیستم خانواده بهبود می‌یابد.
شناسایی و تغییر الگوهای ناسالم: خانواده درمانی طرحواره به خانواده کمک می‌کند تا الگوهای ناسالم و غیرمؤثری که ممکن است در زندگی روزمره آنها وجود داشته باشد، را شناسایی کنند و آنها را تغییر دهند. این الگوها می‌توانند شامل تعارض‌ها، انعزال، نقش‌های نامناسب، ناهماهنگی و توزیع ناعادلانه وظایف و مسئولیت‌ها در خانواده باشند.
تقویت مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله: خانواده درمانی طرحواره علاوه بر تغییر الگوهای ناسالم، به خانواده کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله را تقویت کنند. اعضای خانواده با یادگیری مهارت‌های ارتباطی سالم مانند گوش دادن فعال، بیان احساسات به صورت مؤثر، ابراز نیازها و مراعات حقوق همدیگر، قادر خواهند بود بهتر با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و مشکلات خود را حل کنند.
تسهیل تعامل و همکاری خانوادگی: خانواده درمانی طرحواره به خانواده کمک می‌کند تا تعامل و همکاری مؤثر درون خانواده را تقویت کنند. اعضای خانواده با تمرین و وظایف گروهی، فرصتی برای تعامل مؤثر و حل مسائل را تجربه می‌کنند و به تدریج توانایی‌های مهمی مانند تصمیم‌گیری مشترک، توزیع عادلانه وظایف و حل اختلافات را ارتقا می‌بخشند.
تقویت حمایت خانوادگی: خانواده درمانی طرحواره به اعضای خانواده کمک می‌کند تا حمایت و اعتماد به نفس را درون خانواده تقویت کنند. اعضای خانواده در این رویکرد به فضایی امن و حاکم بر احترام و محبت دسترسی دارند و می‌توانند نیازها و مشکلات خود را با اعتماد بیشتری به اعضای دیگر خانواده ابراز کنند.
به طور کلی، خانواده درمانی طرحواره یک رویکرد مؤثر درمانی است که بر پایه تغییر الگوهای ناسالم، تقویت ارتباطات خانوادگی، حل مسائل و تقویت مهارت‌های ارتباطی و تعامل خانوادگی، تقویت سیستم خانواده و ارتقاء حمایت و اعتماد درون خانواده تمرکز دارد. این رویکرد به خانواده امکان می‌دهد تا به صورت جمعی، با همکاری و همدلی، بهبود و تغییر مثبت را تجربه کنند.
همچنین خانواده درمانی طرحواره از روش‌های متنوعی برای دستیابی به اهداف خود استفاده می‌کند، از جمله:
نمایش نقش‌ها (Role Playing): این روش در طرحواره استفاده می‌شود تا اعضای خانواده بتوانند نقش‌های مختلف را تجربه کنند و الگوهای رفتاری خود را بررسی کنند. به عنوان مثال، یک عضو خانواده ممکن است نقش “متقاعد‌کننده” را داشته باشد که به کمک این روش، این نقش را تجربه کرده و الگوهای مؤثرتری برای بیان نیازها یاد بگیرد.
مشاهده (Observation): در این روش، درمانگر به عنوان یک مشاهده‌گر بی‌طرف حضور دارد و تعاملات و الگوهای خانواده را بررسی می‌کند. از طریق مشاهده، درمانگر می‌تواند الگوهای ناسالم و فرصت‌های تغییر را به خانواده نشان دهد و راهنمایی لازم را برای بهبود روابط خانوادگی ارائه کند.
تمرینات گروهی (Group Exercises): خانواده ممکن است در تمرینات گروهی شرکت کند که شامل وظایف و تمرین‌های مختلفی است. این تمرینات به خانواده کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله را تمرین کنند و روابط خانوادگی را بهبود بخشند.
رفع درگیری‌ها و اختلافات: در خانواده درمانی طرحواره، درگیری‌ها و اختلافات درون خانوادگی مورد بررسی قرار می‌گیرند. با تمرکز بر فهم و تسهیل درگیری‌ها، خانواده می‌تواند راه‌حل‌های سازنده برای حل اختلافات را پیدا کند و روابط بهبود یابد.
توجه به نیازها و راه‌حل‌های خانوادگی: خانواده درمانی طرحواره به خانواده کمک می‌کند تا نیازها و مسائل خانوادگی خود را شناسایی کنند و به دنبال راه‌حل‌های مناسب برای آنها بگردند. اعضای خانواده می‌توانند در این فرایند با همکاری درمانگر و با تبادل نظر، به راه‌حل‌های سازنده و مؤثر دست یابند.
توانمندسازی خانواده: خانواده درمانی طرحواره با تمرکز بر توانمندسازی خانواده، به اعضا کمک می‌کند تا تغییرات مثبت را در خود و سیستم خانواده تجربه کنند. اعضای خانواده می‌توانند از طریق ایجاد تغییرات کوچک و پایدار، بهبود روابط خود را تحقق بخشند و به یادگیری مهارت‌های جدید بپردازند.
با استفاده از روش‌های گوناگون و متنوع، خانواده درمانی طرحواره سعی می‌کند تا خانواده را در مسیر بهبود روابط و حل مشکلات همراهی کند. این رویکرد متمرکز بر تحول خانوادگی بوده و با تأکید بر تعاملات و ارتباطات سالم، بهبود کیفیت زندگی اعضای خانواده را مدنظر قرار می‌دهد.
